Zolang we blijven vetmesten, hebben we allen een rundskop

• 2011-02-21
• Voeding & landbouw

De boerenthriller Rundskop van regisseur Michaël Roskam is in alle opzichten een belangrijke film. Niet alleen omdat het een van de meest indrukwekkende Vlaamse films ooit is, maar omdat het ook een verhaal vertelt dat verteld moet blijven worden. Een verhaal over hoe wij omgaan met dieren en de productie van vlees voor consumptie, een verhaal over de logica van geld verdienen ten koste van dierenwelzijn en milieu, een verhaal over ontmenselijking.

De rundskop is niet alleen het symbool voor een opgefokte, volgespoten koe. Maar net als het schitterend vertolkte hoofdpersonage, dat zichzelf ook volspuit en in zekere zin langzaam kapotgaat aan de kolkende waanzin waarin hij verzeild is geraakt, is rundskop ook het symbool voor een dolgedraaid productiesysteem van vlees. Zolang wij consumenten daaraan meedoen, hebben wij allen een rundskop.

Hetzelfde rundskopverhaal vertelden Jaak Vandemeulebroucke en ikzelf ruim twintig jaar geleden voor het eerst met onze boeken De hormonenmaffia (1993) en Het vlees is zwak (1996). Daarin beschreven we het criminele, farmaceutische gesjoemel, het kunstmatige en zo snel mogelijk oppompen van de veestapel en het rotzooien met de volksgezondheid. Dat het écht om harde criminaliteit ging, werd voor de publieke opinie pas goed duidelijk toen op 20 februari 1995 veearts Karel Van Noppen in koelen bloede werd vermoord. Nadien veranderde er veel. De publieke opinie werd wakker geschud, de politiek reageerde met nog strengere wetgeving en het oprichten van de Hormonencel met aan het hoofd een nationale magistraat. Die coördineert nog altijd de strijd tegen het gebruik van illegale groeibevorderaars in onze veestapel. En hoewel de nieuwe generatie de moord op Van Noppen misschien niet meer op de radar heeft en de problematiek van het hormonengebruik van de voorpagina's verdwenen is, is het probleem niet opgelost en het is zeker geen gelopen race.

Vinger aan de pols

Zolang met hormonenhandel veel geld te verdienen valt, zal er zwendel zijn. Je zal altijd mensen hebben die, gedreven door hebzucht en ongeacht hun morele overtuiging, de overheidscontroles te slim af proberen te zijn. We hebben in dit land strenge wetten en een vrij performant overheidsapparaat dat de problemen goed aanpakt, maar we moeten de vinger aan de pols houden. Mijn grootste zorg zijn de overheidsbesparingen als gevolg van de crisis. Als men op de controle op de praktijk van het 'vetmesten' zou beknibbelen, krijgen de criminelen opnieuw vrij spel om hun zwendel op te voeren. En wie zal daar cash voor betalen? De vleessector en onze volksgezondheid. U en ik dus.

Niet voor niets is investeren in publieke, wetenschappelijke kennis uiterst belangrijk, zoals ook staat vermeld in een resolutie van de Senaat van begin december. Uit het jaarverslag van de Hormonencel bleek weer dat er sprake is van toegenomen wetenschappelijke kennis van de hormonenhandelaars en vetmesters. Zij zoeken en gebruiken voortdurend nieuwe, moeilijk detecteerbare producten. Er is sprake van een ware wapenwedloop tussen hen en de overheid, in casu de mensen van de Hormonencel en anderen die ver uit het licht van de camera's deze strijd dagelijks voeren. Voor u en mij dus.

De wetenschappelijke toewijding om nieuwe producten op te sporen leidt ertoe dat de vzw dr. Karel Van Noppen, zestien jaar na de moord, de tweejaarlijkse Karel Van Noppenprijs uitreikt aan professor Wim Verbeke en zijn onderzoeksgroep Agro-voedingsmarketing en consumentengedrag aan de UGent, die de voorbije jaren een bijzonder verdienstelijke bijdrage leverden in de strijd voor gezond en veilig vlees.

Want naast wetenschap en de arm der wet is de macht van de consument, u en ik dus, misschien wel het allerbelangrijkste. De enorme vraag naar zo goedkoop mogelijk vlees is dé drijvende kracht van de hormonenmaffia. De plotse collectieve bezorgdheid om het welzijn van kalfje Willy, wees ons erop dat consumenten hun ogen zouden moeten openen voor en de consequenties zien van de wijze waarop ze vlees consumeren. We zullen minder vlees moeten eten - met de nadruk op meer kwaliteit. Dat betekent meer aandacht voor dierenwelzijn, voor een betere inkomen van boeren en boerinnen en voor de enorme milieubelasting van de mondiale vleesproductie. Onder het motto veel minder, maar beter, moet die consument dan wel een hogere prijs betalen. Ook Boerenbondvoorzitter Piet Van Temsche bevestigde twee weken geleden op een door Vodo, Terra Reversa en mezelf georganiseerde landbouwstudiedag in het Europees Parlement: "Vlaanderen zal minder vlees eten."

'Op zijn Amerikaans'

Europa moest bewust blijven kiezen tegen het ontstaan van steeds grotere vleesproductiebedrijven 'op zijn Amerikaans' waar volgens het boek Dieren eten van Jonathan Safran Foer, jaarlijks ruim tien miljard (!) dieren worden geslacht. Een business die goed is voor 140 miljard dollar per jaar, maar waar dieren als objecten, volkomen legaal met hormonen en antibiotica worden volgepompt in recordtempo. En dat om de te veel vlees absorberende Amerikaanse fastfoodcultuur maar zo goedkoop mogelijk te kunnen bedienen. Deze intensieve vleescultuur legt een beslag op bijna één derde van het oppervlak van de aarde (voor de productie van veevoeder), en draagt voor bijna één vijfde bij aan het broeikaseffect.

Foer schrijft: "De bio-industrie is net zoiets als porno: moeilijk te omschrijven, maar makkelijk te herkennen. In beperkte zin is het een systeem van gemechaniseerde en intensieve veehouderij waarin dieren, die vaak met tien- of zelfs honderdduizenden samen zijn gehuisvest, genetisch worden gemanipuleerd, beperkt in hun bewegingsvrijheid en onnatuurlijk voer krijgen, dat bijna altijd meerdere medicijnen zoals antimicrobiële middelen bevat. Wereldwijd worden er door de bio-industrie jaarlijks zo'n 450 miljard landdieren voortgebracht. De bio-industrie is eerder een bepaalde manier van denken dan een manier van doen: beperk de productiekosten tot het absolute minimum en negeer of 'verplaats' systematisch de kosten van milieuvervuiling, menselijke ziekten en dierenleed."

Van de hormonenmaffia en het kalfje Willy tot een verstandiger model van vleesconsumptie: het is nog een lange weg voor we onze rundskop afleggen, vrees ik.

Bart Staes