Waarom ik 40 Dagen Zonder Vlees steun

• 2017-03-01
• Voeding & landbouw Klimaat & energie Gezondheid & consumenten Milieu & dierenwelzijn

Vandaag beginnen we er weer aan: 40 dagen zonder vlees! Je kan het vandaag de dag niet meer onder stoelen of banken steken: het debat rond 40 dagen zonder vlees leeft sterk in de samenleving. Getuige daarvan zijn de vele opinies die overal worden geuit en vooral de meer dan 100 000 Vlamingen die zich vrijwillig engageren om een maand lang geen vlees te eten. Ook ik steun dit initiatief voor 100 procent en doe al jaren mee. Het gaat immers om veel meer dan alleen maar 40 dagen geen vlees eten. Het gaat erom dat we als burger - elk individueel - kritisch moeten stilstaan bij de manier waarop we leven, consumeren en dus ook eten, bij hoe onze samenleving functioneert en vooral hoe we dit alles in de toekomst zo duurzaam mogelijk kunnen organiseren. Het gaat ook om de keuze voor lokale en seizoensgebonden groenten en fruit en daarmee ook minder (plastiek)verpakkingen. Dit soort initiatieven doet ons daarover nadenken.

Feiten en cijfers

Dat de vleesindustrie in belangrijke mate bijdraagt tot de opwarming van de aarde, staat als een paal boven water. Volgens onderzoekers aan The Royal Institute of International Affairs draagt alleen al de veeteelt jaarlijks bij tot 14,5% van de totale uitstoot aan broeikasgassen. Volgens de FAO (Wereldvoedsel- en landbouworganisatie) is dat zelfs 18%. Ook al zijn de cijfers voor Vlaanderen lager, het valt niet te ontkennen dat de landbouw in grote mate bijdraagt aan de klimaatopwarming.

De Vlaamse Milieumaatschappij geeft de cijfers in haar jaarlijkse milieurapport.  Dat schrijft de Vlaamse landbouw een aandeel van 8% in de totale broeikasgasuitstoot toe, waarbij de veehouderij in haar eentje verantwoordelijk is voor 5%. En voor de Boerenbond weer begint te hyperventileren: het is juist dat de globale land- en tuinbouw de uitstoot van broeikasgasemissies met 27 % verminderd heeft ten opzichte van 1990, een mooi resultaat. Maar – en dat wordt te weinig gezegd - die resultaten zijn in de eerste plaats de verdienste van de akker- en tuinbouwers. Zij verminderden hun emissies met 41% ten opzichte van 1990, terwijl de resultaten van de veehouderij veel minder rooskleurig zijn: een daling van 14% ten opzichte van 1990. Die daling werd vooral gerealiseerd door allerlei technische ingrepen in de intensieve veehouderij. Maar daar zijn grenzen aan en we raken nu aan de vraag: kunnen we onze klimaatdoelstellingen die we afspraken in het akkoord van Parijs wel halen als we doorgaan met het op peil houden van enorme veestapels? 

Samenvattend: terwijl Europese consumenten steeds bewuster worden en minderen met vlees eten, blijft de Europese veeteeltsector veel te veel vlees produceren, waarvan het grootste deel voor export. Deze week werd duidelijk dat er vorig jaar weer nieuwe Europese recordcijfers voor de landbouwexport, en dus ook van vlees werden gerealiseerd: zo'n 130 miljard euro, dat is 1,3 % meer dan in 2015.

Maar naast klimaataspecten van vleesconsumptie, is er ook nog het gezondheidsaspect. Volgens het Nederlands Planbureau voor de Leefomgeving eet de Europeaan jaarlijks gemiddeld 52 kilo vlees, wat neerkomt op 16% van de jaarlijkse mondiale vleesconsumptie (terwijl er op een wereldbevolking van 7 miljard ‘maar’ 500 miljoen Europeanen zijn). Ook al is dit een pak minder dan de 120 kg die een Amerikaan jaarlijks gemiddeld binnenspeelt, toch is dit nog steeds meer dan het dubbele van het mondiale gemiddelde. Onze zuivelconsumptie ligt zelfs 3 maal hoger! Dit alles zorgt ervoor dat de Europese burger 70% teveel dierlijke eiwitten binnen krijgt. Dit in combinatie met een gemiddeld te hoge inname van 40% aan verzadigde vetzuren en je krijgt een groeiend risico op hart-en vaatziekten in Europa. Daarenboven toonde recent wetenschappelijk onderzoek van de WHO aan dat het eten van rood vlees de kans op darmkanker verhoogt. Het wordt door velen beschouwd als ‘ongemakkelijke waarheden’ maar dat hoeft helemaal niet. Gewoon collectief een beetje minder, doet al wonderen voor je eigen welzijn én de collectieve gezondheidszorg. Het 40 Dagen Zonder Vlees initiatief gaat dus niet alleen om respect voor het milieu, maar zeker ook om respect voor de eigen gezondheid.

Het ABS en de Boerenbond

Nog nooit aten we als “moderne” mens zoveel vlees als de afgelopen decennia. Daar waar bij gewone gezinnen vroeger enkel op zondag een stuk spek, kotelet of biefstuk op het menu stond, is dit de afgelopen 50 jaar danig veranderd door een enorme welvaarstijging in de samenleving, dit evenwel met een enorme kost voor het milieu. Want het gaat niet alleen om klimaatverandering, maar ook om milieuproblemen als mestoverschotten en verzuring, bodemerosie, teloorgang van cruciale gebieden zoals de Amazone en de Cerrado voor de productie van veevoeder, en het gaat om antibioticaresistentie.

Voor wie het wil zien is het kraakhelder: we moeten in de toekomst met z’n allen minder maar wel duurzamer geproduceerd vlees eten. Het is daarbij opvallend dat ieder jaar landbouworganisaties als het ABS en de Boerenbond telkens weer in een kramp schieten bij het horen van dit discours, ook nu weer toen de krant De Standaard vorige week een uitstekend artikel publiceerde over klimaatverandering en vleesconsumptie. Ondanks het feit dat de Vlaamse landbouw reeds inspanningen heeft geleverd om de broeikasgasuitstoot te doen dalen, blijven zij grotendeels blind en doof voor de gevolgen voor milieu en mens door het eten van veel én niet-duurzaam vlees. In plaats van deze evolutie als een opportuniteit te omarmen, trekken het ABS en de Boerenbond zich liever terug in hun eigen loopgraaf. Dit is een uiterst te betreuren tendens.

Allemaal vegetariër?

Moeten we dan allemaal vegetariër worden? Neen natuurlijk niet. Een beetje vlees eten kan zelfs duurzaam zijn. Koeien zijn namelijk goed in het opwaarderen van niet eetbare bestanddelen als gras naar melk en vlees. Ook zijn dieren cruciaal in het verwerken van bijproducten van gewassen, de mestproductie die nodig is voor de (biologische) akkerbouw en in de strijd tegen voedselverspilling. Daarnaast is veeteelt interessant op marginale gronden waar gewone akkerbouw onmogelijk is. Het gaat er dus om de landoppervlakte zo’n efficiënt mogelijke wijze te gebruiken waarbij de negatieve impact op het milieu zo klein mogelijk gehouden wordt. Initiatieven als het dubbel-doel gebruik van koeien - dus zowel voor vlees als voor zuivel - kunnen daarbij een oplossing zijn. 

Wat met vis?

Iets wat al gauw vergeten wordt, is dat het niet alleen draait om 40 dagen geen vlees te eten, maar ook geen vis. Vanuit milieustandpunt is het eten van veel vis immers allesbehalve goed. Per ton gevangen vis wordt jaarlijks 1,7 ton CO2 uitgestoten. In totaal verstoken alle vissersschepen samen meer dan 50 miljard liter brandstof per jaar voor in totaal 80 miljoen ton vis en schaaldieren. Zij dragen dus ook bij aan de opwarming van de aarde, weliswaar minder dan de vleesindustrie. De visserij-industrie zorgt echter wél in belangrijke mate voor een verlies aan biodiversiteit in onze zeeën en oceanen. Daarbij gaat het niet alleen om het gebruik van zeebodemvernietigende sleepnetten, maar ook om de jarenlange overbevissing. Duurzame visserij en visconsumptie is dan ook de toekomst. Eet vissoorten in de seizoenen waarin ze voor onze eigen kust voorkomen of eet duurzame kweekvis. Zo vermijd je de massale import van exoten zoals pangasius en bevoordeel je daarenboven onze eigen vissers. Ik juich initiatieven als Vesche Vis en de kweek van omegabaars dan ook alleen maar toe.

Tot slot

Een initiatief als 40 Dagen Zonder Vlees zet ons aan om na te denken over wat we eten en over de manier waarop dat voedsel geproduceerd wordt. Het is zonder meer duidelijk dat we met z’n allen teveel vlees eten. Ik pleit dan ook voor meer aandacht voor duurzame alternatieven waarbij de klemtoon ligt op aandacht en respect voor dier, consument en boer en milieu. Lokaal geproduceerd voedsel speelt daarbij een heel belangrijke rol.

Laat ons dan ook hopen dat we niet nog 40 jaar doorgaan met het wereldwijd heen-en-weer slepen van vlees.