Over Brexit, Grexit en andere bullshit

• 2016-02-25
• Democratie & mensenrechten Geldzaken & handel

Over de jongste Europese Top en het akkoord over nog maar eens een ‘nieuwe speciale status’ voor Groot-Brittannië vloeide terecht al veel inkt. Enerzijds omdat het een hypotheek kan leggen op de toekomst van Europa. Anderzijds omdat het verwende jongetje van de groep na morele chantage voor de zoveelste keer zijn zin krijgt. De houding van “Ik wil wél de lusten, maar niet de lasten”. Misschien moeten we, zoals Paul de Grauwe, econoom aan de London School of Economics, gewoon accepteren dat te veel Britten niet van Europese samenwerking houden. It takes two to tango.

 

De reactie van de christendemocratische Eurocommissaris Marianne Thyssen was bizar: “Cameron speelt hoog spel, maar er is nu eenmaal een eurosceptisch klimaat in zijn land." Daarna volgde een gekunstelde uitleg dat de door Cameron afgedwongen sociale uitsluiting voor sommige werknemers uit EU-lidstaten zeker geen discriminatie vormt, maar slechts “een tijdelijke en gefaseerde toegang tot een bepaalde uitkering". I beg your pardon? Is het niet eerder zo dat Cameron er in slaagde de stelling door te drukken dat het vrije verkeer van werknemers beschouwd moet worden als een kost en dat de andere 27 leiders hem daar nu gelijk in geven? Dit is het framen van het politiek debat met een valse premisse. De werkelijkheid is dat Oosteuropese werknemers die legaal werken in het VK serieus bijdragen aan de publieke financiën. Tussen 2000 en 2010 ruim 5 miljard £, of 10.000£ per hoofd!

Journalist Joris Luyendijk heeft het bij het juiste eind: “De Engelse elite mag strategisch zwak zijn, ze spelen het wel als geniale tactici. Ze overvallen de Europese Unie op haar zwakste moment. We hebben onze aandacht en middelen nu namelijk nodig voor de aanpak van echte problemen.”

Al die “wijze grijze mannen in nog grijzere pakken” zijn met open ogen in de val van Cameron gestapt. Want als de EU voor Engelsen meer een economisch dan een politiek project is, dan is het beter om de Britten veel assertiever tegemoet te treden. We moeten duidelijk maken dat het Verenigd Koninkrijk zonder de EU slechter af is dan omgekeerd. Dat het EU-lidmaatschap niet een gunst van Engeland aan Europa is, maar omgekeerd. “Splendid isolation may not be so splendid after all.”

Banale tweet

Luyendijk legde overigens de vinger op de zere plek: “De Europese Unie gaat door de ergste en gevaarlijkste crisis uit haar geschiedenis. Groot-Brittannië weigert niet alleen te helpen, het gebruikt ons moment van zwakte ook nog eens om concessies af te dwingen. Tegen deze achtergrond moeten we het Brexit-referendum zien.”

De banale tweet van David Cameron na zijn “historisch kabinetsberaad” op zaterdagmorgen 20 februari 2016 sprak boekdelen: “Het kabinet is het eens geworden over de aanbeveling dat het VK in een hervormde Europese Unie blijft. Ik zal weldra een referendum aankondigen.” Pardon? Een hervormde EU? Dat is schromelijk overdreven.  Cameron ontpopt zich zo tot schietschijf voor de komische retoriek van Nigel Farage. Als Cameron denkt de 30% onbesliste Britse burgers te kunnen overtuigen met zijn zogenaamde "hervorming" wens ik hem veel geluk maar of dat zal lukken is betwijfelbaar. Boris Johnson, de Tory-burgemeester van Londen, reageerde snel: “Niemand kan zeggen dat dit akkoord een fundamentele hervorming van de relatie met de EU inhoudt." Boris wil zélf graag naar Downing Street 10 en stak vriend Cameron dus onverwijld een mes in de rug door voor een Brexit te gaan.

Oh horror !

Johnson weet zeer goed dat Cameron nog amper de geest terug in de fles krijgt. Voor de Brussel-haters in het Britse establishment is élk akkoord too little too late. Advocate Marina Wheeler, de echtgenote van Boris Johnson, poneerde dat een echte hervorming moest inhouden dat het vermaledijde Europees Hof van Justitie minder invloed in de UK zou hebben. Hoewel het VK eerder de garantie uit Brussel kreeg dat het land niets te maken had met het Europese “handvest van Fundamentele Grondrechten”, een onderdeel van het Verdrag van Lissabon, oordeelde – oh horror! -  het Europese Hof van Justitie in een zaak van een asielzoeker dat het VK zijn rechten had geschonden. Stel je voor, één van de grootste ex-koloniale mogendheden zou mensenrechten schenden en wordt daarvoor door een buitenlandse rechtbank op de vingers getikt!

Op 23 juni mogen de Britten zich dus eindelijk zélf uitspreken over de vraag of ze willen dat na 43 jaar frigide latrelatie, hun land getrouwd blijft met de EU. Het wordt de komende vier maanden een festijn voor "Johnny English”. Die krijgt via een agressieve en populistische campagne argumenten pro of contra EU op zijn reeds zware ontbijtbord. De eurosceptische tabloid, die al decennia grossiert in halve waarheden of hele leugens, krijgt een hoofdrol.

Hearts and minds

Dat lijkt me een belangrijk maar onderbelicht aspect van het Brexit drama: het belang van stevige, onafhankelijke en toegankelijke journalistiek. In landen waar media-moguls via een neoliberale deregulering een steeds grotere greep op het medialandschap krijgen én een zeer nauwe band onderhouden met de politiek, vindt de erosie van een gezond democratisch debat plaats. Dat gold voor het Italië onder Berlusconi, maar zeker ook voor Groot-Brittannië. Denk daarbij aan de ongezonde machtsconcentratie van pers in handen van de invloedrijke Australische zakenman Rupert Murdoch. Hij is de eigenaar van het tweede grootste mediaconglomeraat, dat in het VK de meest verkochte tabloid The Sun maar ook The Times, The Sunday Times én 39% van het TV-netwerk BskyB bezit.

De verdere uitbreiding van Murdochs ongezonde invloed op de Britse samenleving en politiek werd gelukkig afgeremd dankzij het afluisterschandaal rond zijn krant News of the World. Godzijdank is die krant verdwenen maar de desinformatie die ermee werd verspreid, zit wel in de hearts and minds van vele Britten. Er blijft overigens nog genoeg desinformatieve tabloidpers over. Murdoch zorgde er met zijn extreem-liberale gedachtegoed en zijn tabloids 30 jaar geleden mee voor dat Margeret Thatcher aan de macht kwam. Samen met het aantreden van Ronald Reagan in de VS was dat het begin van een neoliberale politieke revolutie, waarvan we sinds 2008 de bittere financiële vruchten plukten. De sociale desintegratie, het verzet van de boze burger tegen de politiek en de overheid en divers populisme zijn een ander gevolg. Murdoch is dus een uiterst belangrijke factor in de Britse verkiezingsstrijd. Nuchtere of zelfs euro-kritische analyses en reconstructies van hoe het nu écht zit met die besluitvorming in die rare Brussels bubble, leest Johnny English amper omdat dit soort informatie hem niet wordt voorgeschoteld.

Soevereiniteit à la carte

Geen illusie. De campagne zal niet bepaald worden door genuanceerde argumenten. Emoties daarentegen wel: angst en hoop. De angst van de tegenstanders van een Brexit die stelt dat: ‘De economische gevolgen zullen verschrikkelijk zijn’. Ofwel de hoop van de voorstanders: ‘Dit is een unieke kans om onze soevereiniteit terug te krijgen’.

Soevereiniteit à la carte, dat is wat Cameron en de zijnen prediken. Je kunt het ook gewoon “volksverlakkerij” noemen. Dat Cameron de komende maanden zal herhalen dat hij “niet van Brussel, maar heus wel van Groot-Brittannië houdt”, zal de zaak er niet op verbeteren. Het is typisch voor de “nationalistische, conservatieve identiteitspolitiek” waar we helaas in vele Europese landen mee geconfronteerd worden. Een opbod van vlaggengezwaai en patriottisme. Egoïsme is cool. Solidariteit is out.

Zeggen dat je jezelf kan benoemen als Schot, Welshman, Engelsman maar dat je tegelijk ook burger kan voelen van het VK, burger van Europa en de wereld: dat is volgens 'de nieuwe politieke correctheid' blijkbaar het summum van onrealistische wereldvreemdheid geworden. De eenvoudige realiteit is dat in een geglobaliseerde wereld er verschillende loyaliteiten kunnen. Maar dat is voor sommigen blijkbaar te ingewikkeld.

Dat door een steeds meer geïntegreerde wereldeconomie er ook mondiale of Europese oplossingen nodig zijn, ontgaat de eurosceptici ten ene male. Niet voor niets schaart ook de N-VA zich openlijk in het kamp Cameron. Ook die partij voert met veel succes een fake anti-establishment discours en vaart onder die vlag een keiharde neoliberale koers. Niet toevallig passen ze ook in de Europese context de neoliberale recepten toe. De lastige realiteit voor progressieve, pro-Europese politici als mezelf is dat de EU hoe langer hoe meer dit soort neoliberaal beleid voert. Het is al deregulering wat de klok slaat, ook bij de Commissie Juncker-Timmermans.

Remember Grexit?

De Brexit willen we liever niet, maar N-VA minister Van Overtveldt speculeerde vorig jaar wel vrolijk over een Grexit. Paul Goossens, EU-expert en journalist wees er terecht dit weekend indirect op. Sommigen schuiven erg zelfgenoegzaam de soevereiniteit van het Griekse volk opzij. Dat is blijkbaar niet zo erg voor de conservatieve en rechts-liberale (en helaas ook sociaaldemocratische) meerderheid die de EU nu al heel lang bestuurt.  Soevereiniteit à la carte dus.

Nu het om de Britten en Cameron ging, bezorgden Raadsvoorzitter Tusk en de andere 27 staatshoofden en regeringsleiders Cameron extra suikergoed. Waarom? Omdat Cameron, om in 2015 de parlementsverkiezingen te kunnen winnen, met de hete adem van zijn eigen partij en van UKIP van Nigel Farage in de nek, de belofte deed om na zijn overwinning een referendum over een mogelijke Brexit te organiseren. Om vervolgens Cameron te behoeden voor een nederlaag, plooide de Brusselse elite zich dubbel om, althans voor de bühne, Cameron toegevingen te doen.

De Franse hoofdredacteur Gael Briand schreef in een analyse op de website van het "Centrum Maurits Coppieters" dat het bizar was om te zien hoe de Griekse premier zijn burgers een ander beleid beloofde om verdere sociaal-economische regressie in zijn land te stoppen en daarvoor genadeloos werd afgestraft. Geen sociale politiek, maar keiharde en heilloze besparingen op straffe van een Grexit. Daarentegen beloofde Cameron, onder druk van de gewilde Brexit van extreemrechts, een referendum met net géén sociale doelen. Hier ging het om het tegen gaan van de ever closer union, het controleren en afremmen van immigratie, het afbouwen van sociale rechten van zelfs Europese burgers, het verder inzetten op louter economische deregulering, concurrentiebeleid en vrijhandelsverdragen. Dat is al bij al intriest.

Minder regels uit Brussel (vooral voor The City)

In essentie willen de Britten hun neoliberale koers met een afgeslankte overheid, nog meer deregulering en niet teveel sociaal en milieubeleid ook op het Europese niveau verder doorgevoerd zien. Europa blijft voor hen een economisch project en niets meer.
Het Britse establishment jut eerst vele jaren het volk op met de boodschap dat hun “heilige Britse soevereiniteit”, samenleving en grenzen door gestoorde eurocraten in Brussel worden bedreigd.
Na de financiële crash van 2008 werd in financiële instellingen eindeloos veel miljarden gepompt, belastingcenten, terwijl overheden vervolgens eindeloos veel miljarden moesten besparen. Ze ondergraven het sociale weefsel van de samenleving door rigoureus te besparen, te snoeien op overheidsinvesteringen, dat ten koste van de democratische legitimatie.

En als datzelfde "Brussel", zij het zeer moeizaam, de laatste jaren probeert regelgeving te maken als bescherming tegen de excessen uit de financiële sector, dan is het kot in Downing Street te klein. Sinds 2009 ging het in de VS precies zo toen Washington regelgeving voor Wall Street wilde, brak de revolte van de fact free politics en de Tea Party door. Luyendijk: “Democratie lijkt steeds meer een systeem waar kiezers bepalen welke politicus gaat uitvoeren wat de financiële sector dicteert." En politici zoals mijn Ecolo-collega Philippe Lamberts die met zijn befaamde bonus-refelgeving zand in het financiële raderwerk gooide, zijn al helemaal niet gewenst in Londen. Ook dit is een essentieel aspect van de Brexit-discussie: de belangen van de financiële sector in The City.

In het Europees parlement loopt momenteel een tentoonstelling van politici met hun favoriete boek. Het favoriete boek van Syed Kamall, de voorzitter van de ECR, de fractie van Cameron en De Wever is Atlas Shrugged van de Russische emigrante Ayn Rand. Het is letterlijk de neoliberale bijbel in de VS. Het is ook het boek dat Bart De Wever ooit aangeboden kreeg door een Voka-voorzitter.

Exit ook Europese solidariteit?

Ook Europese populistische partijen hakken voortdurend ongefundeerd en dus vals in op solidariteit met andere Europeanen: luie Grieken, criminele Polen, corrupte Roemenen. De besparingen die Griekenland moet doorvoeren, zijn zo nog steeds zo draconisch dat ze het land in een collectieve depressie storten, zowel economisch als psychologisch. En economisch geen soelaas bieden.

Het harde neoliberale beleid in Groot-Brittannië zorgt voor veel stress en onvrede ook in de middenklasse: een kille samenleving waar mensen zich in de steek gelaten voelen. En alleen de sterksten overleven. Volgens de Amerikaanse intellectueel Francis Fukuyama is dat terecht hét recept voor het bloeiende populisme.

Een grote misvatting die de Camerons, De Wevers, en Timmermansen maken is dat als ze het bestuur van de Europese Unie straks halvelings overgeheveld hebben naar of uitbesteed aan het hoofdkwartier van Business Europe en de American Chamber of Commerce, het voor Europese burgers bijzonder lastig wordt om nog een greintje genegenheid voor hun uitgeklede Europa te voelen. De grote misvatting die de Farages, de Le Pens en Wildersen van de wereld maken is dat ze eens ze hun land als een moderne Moses uit de hel van de EU hebben weggeleid, er geen zondebokkerig Brussel meer zal zijn om met de vinger naar te wijzen als het fout gaat.

Wat er moet gebeuren, is een politiek en maatschappelijk debat over hoe de EU te transformeren tot een warme Unie: door ze socialer te maken, solidairder, duurzaam-economisch, transparanter  en democratischer. En daarbij zijn de valse premises en de gedane toegevingen aan Cameron inzake de Brexit een zeer slecht uitgangspunt.

Bart Staes