AA
Na de Brexit, hoog tijd voor de exit van bullshit?!

De pro-Brexit stem van de Britten op 23 juni 2016 is een game changer van historisch formaat. En als je zegt historisch is het quasi onmogelijk om zo kort nadien al veel zinnigs te zeggen over de gevolgen. Duidelijk is dat het veel losmaakt en veel voorspelde, maar ook onverwachte effecten kan en zal hebben. Duidelijk is ook dat iedereen die betrokken is bij alles wat reilt en zeilt in de Europese Unie en zeker iemand die actief bezig is met Europese politiek, zoals mezelf, verplicht is om de scherven bijeen te vegen en de eerste schade op te meten. Hieronder een poging. 
 

Nieuwe krachtvelden

Laten we met een mogelijk positief effect beginnen. Nog nooit in de geschiedenis van de Europese Unie is er zoveel over Europese politiek geschreven, gesproken en vooruit getwitterd. Was ’Brussel’ zeer lang een synoniem voor ’exotisch en saai technocraten reservaat’, plots zijn nationale politici en media zeer geïnteresseerd in Europese politiek.  Dat is rijkelijk laat maar positief. Men gaat voor het eerst op grotere schaal nadenken waarom het goed is om bepaalde problemen collectief aan te pakken. En welke soevereiniteit daarbij ‘opgeofferd’ moet worden aan een supranationaal niveau. En hoe we dat niveau zo democratisch en transparant kunnen organiseren opdat er op dat niveau - Brussel dus - zo goed mogelijk bestuurd kan worden, en besluiten genomen worden in het algemeen belang. 

Was Europa lange tijd een, door Zeus ontvoerde begeerlijke jonge deerne, dan is de EU plots een sterke en onafhankelijke volwassen vrouw geworden. Of moeten we zeggen femme fatale? Hoe dan ook, de Europese politiek nationaliseert en nationale politiek europeaniseert. Dat veroorzaakt nieuwe krachtvelden, die democratieën een nieuwe boost kunnen geven, maar net zo goed de Europese en/of nationale democratie kunnen doen imploderen. 
 

Woorden die er toe doen

In mijn eerste spontane reactie wil ik me in ieder geval ver houden van de bijna agressieve testosteron-reacties van collega's als Verhofstadt & Juncker. Het uitkafferen van sujetten als Nigel Farage en Boris Johnson - ‘Britannia rules the waves, but as rats they leave a sinking ship’ - kan dan misschien even deugd doen, maar het brengt ons niet dichter bij oplossingen. 

Misschien moet de eerste vaststelling zijn dat wij als politici een beetje bescheidenheid aan de dag moeten leggen en leren luisteren? Was niet net de simplistische grootspraak en macho hubris tijdens de Britse referendumcampagne (en decennia ervoor) een belangrijke factor die tot deze triestige toestand leidde?  Deze manier van aan politiek doen maakt helaas weer overal opgang. Noem de naam Trump en iedereen weet waar ik het over heb.

Er zijn steeds meer politieke figuren die niet meer beseffen dat woorden en moraliteit er wel degelijk toe doen. Daarom zal na een campagne vol hate speech die leidde tot de brute moord op collega Jo Cox, het richten van vijandige en soms hatelijk reacties richting Britten ook niet veel goeds brengen.  Hen er zo snel mogelijk uitjagen door het opstarten van artikel 50, is dat werkelijk het beste dat we nu kunnen doen als pro-Europeanen? 

With all due respect, it sounds like bullshit. 
 

Alarmbel 

We zijn 70 jaar na WOII, en 60 jaar nadat moedige mannen en vrouwen hun oorlogstrauma’s overwonnen en besloten samen te werken binnen een Europees verbond van volkeren en regio's.  In plaats van oorlog te voeren klonken ze hun lotsbestemming aan elkaar vast. Die vredesgedachte en het overwinnen van wraakgevoelens is en blijft het dna van de Europese Unie. Maar de tijden zijn fors en steeds sneller veranderd, gedurende de laatste halve eeuw.  Echter, dat 52% van de Britten die gingen stemmen op 23 juni (70% van alle kiezers) besluit dat dit alles geen waarde heeft en liever hun eigen gang gaat, dat doet velen vertwijfeld vragen: waarom?

Het antwoord vinden op deze vraag, zal een deel van het antwoord vormen voor de overkoepelende vraag ‘waar moet het heen met Europa’? Daarover moet grondig en diep worden nagedacht. En daarom is het niet gezond om meteen vijandigheden te beginnen uitkramen. Opnieuw: woorden kunnen leiden tot vrede en welvaart, maar ook tot oorlog en genocide. De Brexit moet als een alarmbel klinken, niet als de gong bij een boksmatch.
 

Koele minnaars

Het is uiteraard zo dat de relatie EU en UK nooit zeer innig is geweest. Als hooghartige liefdespartners speelden ze hard to get. Toen in 1951 de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal werd gevormd, besloot het Verenigd Koninkrijk zich afzijdig te houden. En in 1957, bij de vorming van de EEG, wees het land een invitatie van zes landen waaronder België, opnieuw af. Toen de Britten even later zagen hoe Frankrijk en Duitsland, in tegenstelling tot het eigen land, economisch boomden, en in 1961 en later in 1967 toch lidmaatschap van de Europese club aanvroeg, werden ze door Charles De Gaulle en andere wandelen gestuurd. Toen al klonk het verwijt dat de Britten alleen om egoïstische, economische redenen lid wilden worden, maar zich niet wilden aanpassen aan de spelregels van het continent.

Toen het VK in 1973 wél lid werd van de Europese interne markt, is de relatie eigenlijk nooit hartelijk geworden. In een fameuze speech ging wijlen premier Margaret Thatcher - hogepriesteres van het nog steeds regerende neoliberalisme - in 1988 tekeer tegen de “verenigde staten van Europa”, de politieke integratie en inleveren van soevereiniteit.  De woorden zoals “Europese superstaat” zijn exact het soort van termen die nu Le Pen, Wilders, Frauke Petry en Farage gebruiken. 

Hoewel Thatcher forse kritiek had op Europese samenwerking, wist ze als geen ander haar stempel te drukken op het (neoliberale) beleid. Net zoals nu ook de xenofobe en eurosceptische partijen en populisten een forse stempel weten te drukken op het Europese beleid inzake migratie. Ook het afbouwen van sociale en milieubeschermende beleidsmaatregelen vallen daar onder! 

Niks meer Europese utopie van harmonie en vrede. Nee, de EU ombouwen tot een repressief en oorlogszuchtig fort, dat is de visie waarmee veel politici nu uitpakken. Om Europa te redden, zouden ze haar godbetert nog liever verzuipen.
 

Foute gok

Het Verenigd Koninkrijk is een verdeeld land. Een meerderheid van de Schotten, Noord-Ieren en zelfs Londenaars wil eigenlijk in de EU blijven, terwijl de rest terug wil naar illusionaire verloren gegane glorie. Het is spijtig dat het zo moet lopen, maar we moeten de uitkomst van het referendum respecteren. Een referendum dat er mijns inziens nooit had moeten komen, want hoe moeilijk is het om ja/nee te antwoorden op zoiets complex als wel of niet lid blijven van de EU? Zeker nu de campagne bol stond van de leugens en propagandistische uitspraken. Cameron wou de verkiezingen winnen, heeft gegokt en nu dus ook verloren. 

Veel Britten beseffen langzaamaan wat de gevolgen zijn. We zien racistische uitlatingen en agressie tegen mensen met een migratieachtergrond. Het ‘Leave’ kamp heeft geen plan klaar en dat was ook nooit de bedoeling. Boris Johnson hoopte stiekem op een nipt verlies waardoor hij als sterkhouder op het schild geheven zou worden en zijn kansen om Cameron op te volgen zou zien toenemen. Big fail. De belofte dat de 315 miljoen euro die nu wekelijks naar de EU gaat, zou gebruikt worden voor de Nationale gezondheidszorg werd al gauw terug ingeslikt. Zelden zag ik Farage zo met zijn mond vol tanden staan. Hij weerde zich tijdens de plenaire zitting van gisteren als een duivel in een wijwatervat. Eentje van Engelse makelij wel te verstaan. 
 

Beperkte opties

Nu goed, de teerling is geworpen en we moeten het ermee doen. Ik geloof dat we, in het belang van zowel de Britse als Europese burgers, toch relatief snel moeten onderhandelen over de uitstap. Niet vandaag of morgen, maar na de zomer. Er bestaan geen gemakkelijke antwoorden op de vragen die voor ons liggen. Dit is een unicum in onze geschiedenis en een draaiboek ligt er niet. Laten we daarom niet overhaast, maar wel doordacht te werk gaan. We moeten daarbij rekening houden met de wens van de Schotten en Noord-Ieren. Onze Groene fractie steunt de Eerste Minister Sturgeon in haar wens om de Schotse belangen te verdedigen en dus betrokken te worden in de onderhandelingen. 

De opties voor de Britten zijn hoe dan ook beperkt. Ofwel gaan ze voor het Noorse en Zwitserse model van een Europese Economische Ruimte, maar dan moeten ze ook het vrij verkeer van personen toelaten. Ofwel opteren ze voor een Vrijhandelszone waarbij ze aan alle EU-wetgeving moeten voldoen om hun producten en diensten aan te bieden aan de 450 miljoen Europeanen. Het is misschien wat cynisch om vast te stellen, maar in principe hadden de Britten al niet veel meer dan dat. Zo doen ze niet mee met de euro, zitten ze niet in Schengen en hadden ze recht op opt-outs voor asiel en migratiethema’s en op sociale wetgeving. Maar als lid van de EU hadden ze tenminste wel een stem en die gebruikten ze ook veelvuldig om verdere Europese integratie tegen te werken. Jezelf buiten spel zetten, lijkt me dan ook niet de beste of meest volwassen strategie.
 

Nood aan een nieuw verhaal

Maar naast het eigenlijke Brexit-proces moet er ook gewerkt worden aan een radicaal ander Europa. Als ik de gevestigde politieke partijen (christendemocraten, liberalen, socialisten) bezig hoor, dan lijkt bij hen de euro nog niet gevallen en gaan ze voort met een ‘business as usual’. De Brexit is nochtans een les voor de Europese elite, alsook de hooggeschoolde en rijke Britten/Europeanen die de uitslag van het referendum moeilijk kunnen vatten. Econoom Gert Peersman schreef het al: “Als je alle winsten van economische integratie en vrije handel naar de happy few kanaliseert, dan word je vroeg of laat afgestraft door hen die geen deel van de grotere koek krijgen. En dan wordt de koek zelf kleiner. Was Piketty wat meer gelezen, dan had een Brexit misschien voorkomen kunnen worden.” 

En daar wringt nu net het schoentje. Waar wij groenen al jaren vechten voor een socialer, ecologisch en duurzamer Europa, worden we tegengewerkt door de gevestigde belangen. Gevestigde belangen die het belangrijker vinden om met multinationals en bedrijven rond tafel te zitten (banken, agrochemie, voedselindustrie) in plaats van te werken in het algemeen belang. Gevestigde belangen die geld belangrijker vinden dan de gezondheid van uzelf en uw ongeboren baby. Gevestigde belangen die uit eigen gewin mensen tegen elkaar opzetten, muren optrekken en dan verbaasd opkijken als referenda (want het gaat niet alleen over de Brexit) niet het gewenste resultaat opleveren. Die gevestigde belangen zijn de regeringsleiders van de EU-lidstaten die elk progressief voorstel in de kiem smoren. De Europese Commissie die deregulering verkiest boven milieu- en gezondheidswetgeving. En de gevestigde politieke partijen in het Europees parlement die dat allemaal laten passeren. Het is genoeg geweest! 
 

Massale wanhoopskreet 

Vandaag, meer dan ooit, hebben we nood aan een radicaal ander Europa. Een Europa dat bekommerd is om de problemen van de mensen en die de harten van de Europeanen opnieuw verovert. Verdeeldheid en wantrouwen in Europa kunnen we een halt toe roepen door het Europese project te hervormen ten dienste van de mensen. Een hervormingsagenda die de grote uitdagingen van armoede, werkloosheid, klimaatverandering, vluchtelingen en internationaal terrorisme aanpakken. Nood aan Europa dat geen besparingsbeleid voert maar net meer investeert. En als groenen willen we blijvend de motor zijn van al degenen die een radicaal ander Europa willen: democratischer, transparanter, menselijker, duurzamer en socialer. Maar daarvoor hebben we ook jullie hulp nodig. De hulp van mensen over wier toekomst het hier gaat. Door druk te zetten op die gevestigde belangen help je ons in onze strijd. Door zelf te ijveren voor andere vormen van burgerparticipatie en bottom-up mee te werken aan alternatieve vormen van samenleven, het klein verzet. Door vreedzaam op straat te komen en te protesteren. Door kabaal te maken en constructief mee te denken. Daardoor geven jullie vorm aan het Europese publieke debat en dat alleen al is een bedreiging voor gevestigde belangen. Laten we hen samen tonen dat het anders kan! 

Want, nogmaals, over de redenen voor het ‘Leave’ van de gewone Britten moeten we diep nadenken. De New York Times bracht begin juli een uitgebreide en zeer mooi reportage vanuit het kleine verwaarloosde Noord-Engelse stadje Wigan. Alle working class mensen - en de meeste Britten beschouwen zich als lid van die sociale klasse - die in deze reportage aan het woord komen, voelen zich in de steek gelaten. Losers van de globalisering, die massaal Labour stemden. En hoewel ze volgens een lokaal politicus zelfs op “een olifant zouden stemmen als die de Labour lijst zou aanvoeren”, in dit referendum volgden ze het Labour-advies om ‘remain’ te stemmen niet.  Als een soort massale wanhoopskreet, zo echoot de Brexit stem. Zo zei de 61-jarige mijnheer Hewlett dat hij niet verwacht dat er “met de Brexit veel zal veranderen, maar dat we het een kans moeten geven”. Hewlett zorgt voor een vrouw met Alzheimer, zag zijn loon van 500 pond per week kelderen tot 240 pond en ging van een voltijds contract naar een flexibel nul-uren contract. Het is het bedrijf dat bepaalt of hij een leefbaar loon overhoudt of niet, zo zegt hij: “It is basically slave labour”. Begrijpelijk dus dat Hewlett ook zegt niet te houden van “mensen die ons van mijlenver vertellen wat we moeten doen”. Dus goedkopere Europese arbeidsmigranten kan Hewlett missen als kiespijn, alleen vormen die in dat stadje slechts 1,7 % van de bevolking. 

Wat mensen als Hewlett helaas niet beseffen is dat de liberalisering, en deregulering van de arbeidsmarkt, hetgeen leidde tot mateloze flexibilisering en nul-uren contracten zonder een gedegen sociaal vangnet, niet door Brussel werd bepaald. Maar wel door democratische verkozen Britse politici in Londen. 

Wat niet wegneemt dat ook de EU in steeds neoliberaler vaarwater is geraakt. En veel van dat vaarwater vertrok vanuit de rivier de Thames.  

 

Bart Staes    

GroenDe enige partij die sociaal én milieuvriendelijk is.

www.groen.be

De Groenen/EVAGroenen en Europese Vrije Alliantie in het Europees Parlement.

www.greens-efa.eu

Samen ijveren voor een beter Europa en klimaat?