AA
Europa Nostrum of Monstrum Europa (humanisme of cynisme)?

Er vloeide al veel inkt over de tragedies op de Middellandse Zee met mensen op zoek naar een menswaardig bestaan, en terecht. Deze week was er in het Europees Parlement in Straatsburg een debat over de migratietragedie. Veel mooie woorden. Veel verontwaardiging. Veel zogenaamde daadkracht. Maar het debat ging grotendeels voorbij aan enkele zeer ongemakkelijke waarheden.

Ten eerste. De migratiedruk is voor een niet gering deel mede veroorzaakt door het beleid van de Europese Unie zelf: de visserijpolitiek, bepaalde aspecten van de landbouwpolitiek, het handels- en investeringsbeleid,..

Ten tweede. De afschuwelijke beelden die we de laatste weken zien, komen met onregelmatige frequentie om de zoveel jaren terug. Ik denk aan de tragedies bij Lampedusa of bij de Canarische eilanden. De eerste ongemakkelijke beelden die de wereld rondgingen waren die van blanke toeristen in zwempak of half naakt zonnebadend op de stranden, terwijl uitgeputte donkere mensen aanspoelden. Nadien staken we collectief de hoofden in het zand. 

Toogpraatjes of echt debat?

Dat de frequentie van het aantal gammele bootjes overladen met wanhopige mensen groeit, dat mensen massaal verdrinken, is een misselijkmakende sociaaleconomische en ecologische realiteit waar we in ons veilige en welvarende Europa al te lang de ogen voor sloten. Ieder zijn verantwoordelijkheid nietwaar? "En zijn die Afrikaanse landen niet al ruim een halve eeuw onafhankelijk? Dat ze hun eigen boontjes eens leren doppen!" Het zijn van die toogpraatjes, die al te vaak doorklinken in het politieke discours. Er spreekt een gebrek aan kennis uit, een gebrek aan inzicht over de samenhang der dingen, een gebrek aan empathie ook. 

Naar mijn gevoel kan dit later een keerpunt in de geschiedenis van de Europese Unie blijken. Blijven we een Europese Unie van gedeelde waarden of drijven we langzaam af richting een Unie die nog louter draait om een eengemaakte neoliberale markt en berekend eigenbelang?

Daarom ging het debat in het Europees Parlement naar mijn smaak teveel over het Europese asiel- en migratiebeleid. Belangrijk daar niet van, maar het gaat over zoveel meer dan de Dublin II akkoorden, het Europees vluchtelingen spreidingsbeleid of migrantenquota! Het gaat er verdomme om acuut mensen in nood redden uit de golven. Nu! Vandaag! 

Het is ronduit misselijk dat regeringsleiders als de Nederlandse premier Rutte op de laatste Eurotop over de migratiecrisis, maar ook andere politici in Europese cenakels, ook Vlaamse en Belgische, durven spreken over de "aanzuigende werking" van al te voortvarende Europese reddingsoperaties. "We moeten rekening houden met de push & pull-factoren", u kent dat soort van politiek interessant doenerij waarschijnlijk wel. 

Push en pull-factoren

Uit de cijfers van de Internationale organisatie voor Migratie blijkt echter duidelijk het aantal mensen dat de oversteek waagt in vergelijking met vorig jaar, toen de Italiaanse marine met Mare Nostrum nog een grote search- en rescue operatie ondernam, gelijk is gebleven. Het enige verschil met vorig jaar is dat we over dezelfde periode 30 keer meer dodelijke slachtoffers hebben: 96 doden in 2014 tegenover 1500 doden in de eerste vier maanden van dit jaar!  

Datzelfde slag politici dat het het liefst over pull-factoren hebben, zwijgen zedig over de push factoren. Het Europees beleid bijvoorbeeld dat stelselmatig bijdraagt aan de voortdurende onderontwikkeling in Afrikaanse landen. Herinnert u zich de plotse ophef tien jaar geleden over piraterij bij de kusten van Oost-Afrika? We stuurden stoere marineschepen om die stoute piraten een lesje te leren. Europa kon geen wetteloosheid en het verstoren van handel tolereren! Pas veel later en in de marge van sensationele reportages over zwarte piraten, wezen enkele experts op het verband tussen het leegvissen van de zee ginder en het broodloos worden van vissers, die zo een makkelijke prooi werden voor organisaties die zich met piraterij bezig hielden. Volgens de Duitse milieuorganisatie Germanwatch komt het visserijbeleid van de EU neer op "subsidies waarmee de armoede alleen maar erger wordt in plaats van die te bestrijden. Dat is de trieste consequentie van een mislukt visserijbeleid".

De rol van Frontex

"Coherentie van Europees beleid" is een al jarenlang veel gebruikt concept, dat zelfs in het Europees verdrag staat, maar dat helaas dode letter blijft en nu steeds duidelijker ook dodelijke effecten heeft in de zuidelijke zeewateren.

Waar het nu om gaat, staat heel helder samengevat in één afbeelding op pagina 12 van het recent gepubliceerde rapport van Amnesty Internatonal. Het draagt de toepasselijke titel 'Europe's sinking shame - the failure to save refugees and migrants at sea. Die kaart van Europa laat zien waarom de aankondiging om operatie Triton uit te breiden via de Europese grensbewakingsdienst Frontex géén soelaas zal bieden voor de aan de gang zijnde menselijke catastrofe. Zoals te zien bestreek de Italiaanse reddingsoperatie Mare Nostrum een veel ruimer gebied, en opereert Frontex "netjes" langs de grenzen van de Europese kustlijn. Amnesty laat op de kaart zien dat de meeste ernstige recente ongelukken juist ver buiten dat gebied vallen. Met andere woorden, ondanks de aanhoudende dramatische situaties en verzuipende families doet Europa niets extra om mensen te redden. Is dit Europa nostrum, of moeten we eerder spreken van Europa Monstrum? 

Het Europees Parlement sprak zich woensdag op initiatief van de Groenen wel uit voor een volwaardige reddingsmissie op de Middellandse Zee. Daarmee gaf het een signaal aan de falende Europese regeringsleiders. Die vonden het tijdens hun spoed-eurotop twee weken geleden genoeg om de huidige grensbewakingsmissie van Frontex te versterken.

Silence is not enough

Mijn Groene collega-Europarlementsleden wezen er tijdens een persconferentie met de titel #silenceisnotenough op 29 april nogmaals op de verschillen tussen een reddingsmissie en de huidige grensbewakingsmissie van Frontex. Als we onze aandacht en middelen niet verleggen naar de plekken waar vluchtelingen verdrinken, dan zullen we deze drama's blijven zien. En dan blijven ook de minuten stilte voor de slachtoffers voortduren.

Het debat op 29 april ging jammer genoeg vooral over de spreiding van vluchtelingen. Het antwoord van de Europese instellingen op de humanitaire crisis is dat we vluchtelingen beter over de Europese Unie willen verdelen. Via quota moeten alle EU-lidstaten een deel van de toestroom mee opvangen. Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker zei tijdens het debat in het parlement in Straatsburg: "Wij moeten zorgen voor een verdeling over heel Europa. Dat moet gebeuren. We moeten solidair zijn''. Hij kondigde een voorstel aan voor 13 mei.

Voor de vaststelling van die quota moet onder meer naar de omvang van de economie van de lidstaten worden gekeken. Op dit moment vangen maar een paar EU-landen de meeste asielzoekers op. Daarnaast hebben Italië en Griekenland, waar de meeste vluchtelingen belanden, grote problemen de asielaanvragen af te handelen. Volgens Europese afspraken is het land waar een vluchteling aankomt, verantwoordelijk. Vorige week maakte de Duitse bondskanselier Angela Merkel al duidelijk "op termijn" het Europese asielsysteem te willen veranderen. Ook zij toonde zich voorstander van een betere verdeling van vluchtelingen. Volgens Merkel komt driekwart van alle asielaanvragen terecht op de schouders van slechts vijf EU-landen, waaronder Duitsland en Zweden. "De regels moeten worden veranderd", benadrukte ze na spoedberaad met andere Europese leiders. Meerdere EU-lidstaten zouden echter niets voor quota voelen. Tijdens de extra top in Brussel kon al geen overeenstemming worden bereikt over een proefproject voor de opname van 5000 erkende vluchtelingen die zich nu buiten de EU bevinden.

Russische roulette

We moeten asielzoekers en vluchtelingen ook alternatieven bieden voor de gevaarlijke oversteek in gammele bootjes. Vandaag speelt Europa mee in een Russische roulette waarbij de grillen van de zee bepalen of je aanspraak kan doen op Europees erkende basisrechten. Momenteel bereikt ongeveer 90% van de asielzoekers Europa illegaal. We moeten niet overgaan tot het opzetten van asielcentra in derde landen, zoals Australië doet, waarbij het eerder een manier is om ze een serieuze kans op asiel te ontzeggen. Of het uitbesteden van reddingsoperaties aan Afrikaanse partners om de asielzoekers zo de kans te ontnemen om een asielaanvraag in te dienen in Europa. Via veilige routes zouden we asielzoekers in staat moeten stellen echt aanspraak te kunnen doen op hun recht op asiel. Het moet mogelijk zijn voor vluchtelingen uit Syrië om visumvrij naar Europa te reizen. Via een versterking van het hervestigingsbeleid in de Europese lidstaten moeten we een permanent verblijf aanbieden aan erkende vluchtelingen. Ook de tijdelijke opvang van vluchtelingen kan in Europa drastisch worden uitgebreid.

Ook humanitaire hulp en ontwikkelingssamenwerking kunnen een belangrijke rol spelen door de oorzaken van migratie aan te pakken.

0,7% voor ontwikkelingssamenwerking

Wanneer we echter de Belgische cijfers analyseren blijkt dat het budget voor ontwikkelingssamenwerking tegen het einde van de regeerperiode gekrompen zal zijn tot 0,38% van het BNI, in plaats van de wettelijk vastgelegde 0,7%. Dat is het laagste peil in 17 jaar. Ook het budget voor conflictpreventie zakt dit jaar van 17 miljoen euro in 2014 naar 5 miljoen euro.

Met deze cijfers in het achterhoofd klinkt de verontwaardiging van de N-VA-regering hol. Mijn partijgenoot Wouter De Vriendt vatte een dergelijk beleid mooi samen in één woord: "hypocrisie". Terecht!

De problemen moeten worden aangepakt bij de wortel. Hier speelt het handels- en landbouwbeleid van de Europese Unie een belangrijke rol. Het wordt tijd om de vele structurele analyses die er al verschenen over de impact van deze beleidsdomeinen op de ontwikkelingslanden eens ter harte te nemen. Zoniet blijft het op een morbide wijze dweilen met de kranen open.

Een voorbeeld: de enorme overproductie van melk en goedkoop kippenvlees hier in Europa, leidt al decennia tot het dumpen (onder de vorm van voedselhulp, of extreem goedkope import) op Afrikaanss markten, waardoor plaatselijke boeren worden weggeconcurreerd. Vele reeds onder druk staande familiale boerenbedrijfjes leggen het loodje. Op het moment dat wereldwijd de voedselprijzen stijgen, zoals in 2006-2008, daalt de internationale voedselhulp drastisch naar deze gebieden. En de weggeconcurreerde boeren verliezen de noodzakelijke veerkracht om deze verminderde hulp op te vangen. Een zichzelf versterkend proces.

Deze mensen zien geen andere uitweg dan hun te grond verlaten en weg te trekken naar verstedelijkt gebied waar een vaak armoedig en uitzichtloos bestaan hen opwacht. Migratie lijkt voor vele jongeren een goede uitweg naar een beter leven. Meer humanitaire hulp mag niet het enige antwoord zijn, er is nood aan een coherent Europees beleid.

En een coherenter Europees beleid

Een beleid waarbij ook handelsakkoorden een stap vooruit kunnen betekenen voor ontwikkelingslanden en niet zoals bij de in juni 2014 tussen de EU en West-Afrika  afgesloten 'Economic Partnership Agreements' (EPA's) het geval is. Die EPA's zullen volgens Concord (de Europese koepel van ontwikkelingsorganisaties) en andere experts meer voordelen bieden aan de EU en bijdragen aan een verdere verarming van West-Afrikaanse partnerlanden. De groenen zullen in het Europees Parlement oproepen deze EPA's niet te ratificeren.

Investeringen moeten gericht zijn op het ondersteunen van de lokale economie en landbouwsystemen opdat familiale landbouwbedrijven en kleinschalige boeren de kans krijgen aan honger te ontsnappen en economisch te overleven. Enkel zo kan men de wortels van het migratieprobleem aanpakken.

Bart Staes
Europees Parlementslid

GroenDe enige partij die sociaal én milieuvriendelijk is.

www.groen.be

De Groenen/EVAGroenen en Europese Vrije Alliantie in het Europees Parlement.

www.greens-efa.eu

Samen ijveren voor een beter Europa en klimaat?