Een gezonde bodem voor gezondere landbouw en gezonde mensen

• 2015-12-04
• Voeding & landbouw

De Verenigde Naties sluiten vandaag en morgen "Het internationale jaar van de bodem" af. U heeft er misschien niet van gehoord? U vindt micro-organismen en aardwormen niet sexy? Het zijn nochtans tamelijk urgente kwesties.

Door het dominante intensieve landbouwmodel is wereldwijd ongeveer 42% van de bodems gedegradeerd. Het bodemleven is er ernstig verstoord ofwel door erosie ofwel door te intensief gebruik. De laatste 150 jaar verdween de helft van de vruchtbare toplaag door moderne landbouwtechnieken. Als we zo verder doen is die tegen 2080 helemaal 'opgesoupeerd'. Landbouw lijkt - om het met de woorden van Olivier de Schutter, de voormalig VN-rapporteur voor het recht op voedsel, te zeggen "meer en meer op een ontginningsactiviteit zoals we kennen in de mijnbouwsector", dan op een duurzaam voedselproductiesysteem.

Landbouw en klimaat

Het belang van een gezonde bodem kan niet voldoende worden benadrukt. Niet alleen heeft de bodem rechtstreeks een impact op onze gezondheid, hij staat ook garant voor een gezonde bedrijfsvoering van boeren met gezonde producten en hoge opbrengsten, met een effect op de gezondheid van planten en dieren - en bij uitbreiding de hele planeet. Want wat nog steeds wordt onderschat is het effect van een gezonde bodem op ons klimaat. Het is één van de redenen waarom het absurd is dat landbouw niet ter sprake komt op de officiële klimaatbesprekingen tijdens de COP21 in Parijs.

Landbouwactiviteiten worden volgens de Europese Commissie in de hele EU verantwoordelijk gesteld voor iets meer dan 10% van de broeikasgassenuitstoot. Sonja De Becker, de nieuwe voorzitter van de Boerenbond, beweerde onlangs in De Standaard dat de Vlaamse landbouw slechts voor 8% broeikasgassen verantwoordelijk is. Maar dan vergeet ze er allicht de uitstoot van de ontbossing in Brazilië voor het aanplanten van soja (veevoeder) bij te tellen. Het gaat daarnaast vooral ook over de krachtige broeikasgassen methaan (gelinkt aan de dierlijke productie) en N20 (uit meststoffen).

4 op 1000

Intussen toonde het INRA (Institut National de la Recherche Agrinomique) in Frankrijk in een recente studie aan dat 24% van de broeikasgassen uit de land- en de bosbouw komen. Maar van het INRA leren we ook dat we het tij kunnen keren als we van de bodem een koolstofopslagplek maken.

Met hun project "4 op 1000" willen ze ervoor zorgen dat er in iedere kilogram bodem minstens 4 gram koolstof vastgehouden wordt. Als de hele planeet hierin zou slagen, dan zijn we in één klap van het CO2-probleem verlost.

De hoeveelheid organische stof in de bodem- de zogenaamde humus - zegt iets over de bodemgezondheid en dus de voeding voor planten maar het leert ons ook heel veel over de capaciteit van de aarde om koolstof vast te houden. De planten zijn namelijk in staat om via hun fotosynthese koolstof uit de lucht te halen en die om te zetten in de bodem naar vaste koolstof.

Vlaanderen is er inzake een achteruit hollende bodemkwaliteit erg slecht aan toe. Gemiddeld vind je er 1,5 à 2% organische stof in terug, wat in een gezonde bodem makkelijk 4% zou zijn.

De Vlaamse bodems zijn verdicht o.m. door de zware tractoren die onze gronden berijden. Maar de Vlaamse bodems zijn ook verarmd. Dat komt vooral door de keuze voor monoculturen waardoor de aanwezige voedingsstoffen eenzijdig gebruikt worden en er tevens te weinig tijd is om de bodems op een natuurlijke wijze terug gezond te laten worden.

Een verzwakte bodem leidt tot productiviteits- en kwaliteitsverlies van de producten maar houdt ook minder water vast en bevordert zo de erosie. Er doen zich meer overstromingen voor waardoor vruchtbare gronden wegspoelen. Achtergebleven slib beïnvloedt dan weer de visvoorraden in rivieren en stromen. En zo ontstaat een negatieve spiraal. Vreemd toch dat Sonja De Becker en haar Boerenbond hier weinig oog voor lijken te hebben en vooral de productie op peil willen houden, zonder te zien dat we op een muur afstormen.  

Als we niet dringend iets veranderen aan de manier waarop we aan landbouw doen, staat volgens vele rapporten en experts onze toekomstige voedselproductie op het spel. 

Agroecologie biedt een oplossing

In 2009 organiseerde ik al een conferentie over Agroecologie, omdat ik er samen met vele anderen van overtuigd ben dat andere modellen een oplossing bieden. Ofwel gaan we op het huidige pad verder, en dan hebben we meer dure input nodig, meer pesticiden en kunstmest. De verarmde bodem trekt ziekten en plagen aan en biedt te weinig voeding aan de gewassen. Er zal ook meer mechanisatie nodig zijn met dus nog meer gebruik van fossiele brandstoffen, grootschalige irrigatie en natuurlijk het gebruik van zogenaamd 'verbeterde' gewassen.

Ofwel nemen we de signalen van de natuur ernstig door ermee samen te werken en haar spitsvondigheden te 'gebruiken'. Tal van landbouwpraktijken die vallen onder de noemer agroecologie, bewezen hun nut: hormonenvallen in de fruitteelt, boslandbouw, het gebruik van vlinderbloemigen om stikstof in de bodem vast te zetten, tagetes die aaltjes bestrijden.

We moeten hoogdringend terug naar een landbouw die de boeren opnieuw de autonomie teruggeeft die hen toekomt en hen niet nog meer afhankelijk maakt van dure kunstmeststoffen en steeds meer gewasbescherming. Dat betekent dat wij bewuster moeten consumeren.

Maar ook dat we de marktgerichte - en vooral de exportgerichte - landbouw een halt moeten toeroepen, want ze is niet eco-logisch. We creëren grote hoeveelheden van een beperkt aantal producten, met een desastreuze impact op de biodiversiteit eneen negatieve spiraal op de prijs voor die producten. Boeren zijn de klos. Milieukosten worden niet doorgerekend, behalve in meer fijn stof, minder voedzame producten, meer ziektes en kankers.

We moeten echt durven kiezen voor een ander landbouw- en voedselproductiemodel. We zijn het de bodem verschuldigd. We zijn het onze kinderen verschuldigd.