Als u een tripje maakt met Pasen, denk dan aan de goeie ouwe tijd van Europese grenzen

• 2016-03-25
• Democratie & mensenrechten Sociaal beleid Ontwikkelings samenwerking Geldzaken & handel Europa in de wereld

Als u met Pasen een buitenlands reisje maakt, bestaat de kans dat u een bijna vergeten Europees fenomeen zult tegenkomen: grenscontroles en de daaraan verbonden files.   
Door het in juni 1985 in het Luxemburgse dorpje Schengen gesloten Schengen-verdrag, werd het voor Europeanen mogelijk vrijelijk binnen de Europese Unie te reizen zonder paspoort en grenscontroles.  
Samen met nogal wat afspraken op het gebied van de consumentenbescherming, het garanderen van de veiligheid en de gezondheid op de werkplaats, zwangerschaps- en ouderschapsverlof, toont Schengen dag-aan-dag de voordelen van het samen-Europeaan-zijn. We laten er zelfs enkele vrienden van profiteren. Want zelfs al zijn de Zwitsers en de Noren geen lid van de EU, toch kunnen ook zij makkelijk over onze wederzijdse grenzen wippen.    
Niet alle Europese lidstaten doen hieraan mee. De Britten, befaamd om hun liefde voor netjes en gedisciplineerd aanschuiven, wilden het plezier van paspoortcontroles niet opgeven. Niettemin strekt de Schengen-overeenkomst zich nu uit over een gebied van 26 landen. 400 miljoen burgers kunnen vrij reizen in een gebied van 4,3 miljoen vierkante kilometers.         
Het is iets dat we wellicht te vanzelfsprekend zijn gaan vinden. Het niet meer stilstaan aan de grens met je paspoort in de hand, is iets van het verleden. Tenminste dat was het tot heel recent.     

Lange files

Als je in komende paasvakantie de grens tussen België en Frankrijk wilt oversteken, als je reist van Denemarken naar Duitsland, of van Duitsland naar Oostenrijk of van België naar Nederland, calculeer je best extra tijd in voor de files aan de grens.     

Waarom? Als antwoord op de groeiende en aangewakkerde angsten voor de vluchtelingen-crisis, die er geen zou hoeven te zijn met wat meer Europese samenwerking en solidariteit, én de terroristische dreigingen en aanslagen, besloten sommigen plots de grenscontroles weer in te stellen. Veel euro-sceptische, extreem-rechtse en populistische politici geloven écht dat grenzen optrekken de oplossing is voor alle problemen. Een soort nationalistische natte droom over een gouden kooi.    
Zoals zoveel besluiten die uit angst worden genomen, is dit niet echt een verstandige keuze. De “helaasheid der dingen” is immers dat - zoals we zagen in Brussel - als terroristen een samenleving willen aanvallen, ze altijd een weg vinden, grenscontroles of niet. De Nederlandse schrijver Geert Mak beschreef dit ruim tien jaar geleden in het manifest 'Gedoemd tot kwetsbaarheid'.

In een moderne en vrije wereld kunnen bepaalde verwerpelijke ideeën niet aan grenzen worden tegengehouden. Overigens komen de meeste plegers van aanslagen uit Europese landen. Ze zijn er geboren én getogen. Uiteindelijk is de pijnlijke waarheid dat de mindset die nodig is voor het plegen van terroristische daden niet zal worden bestreden door het optrekken van muren, poorten en grensbewaking.        
De duizenden vluchtelingen uit Syrië, Irak en Afghanistan - gewone mensen als u en ik - zijn op de vlucht voor wreed oorlogsgeweld en barbaarse ontsporingen van het islamisme. Zij zullen zich niet laten tegenhouden door grenzen. Of door een voor Europa onwaardige deal met dictatuur Turkije.

Ook België sluit zijn grenzen.

Om die paar honderd mensen die per maand de Frans-Belgische grens willen oversteken, besloot de federale regering Schengen tijdelijk op te heffen en grenscontroles in te stellen.

"De visuele aanwezigheid van een significant groter aantal illegale migranten en daklozen heeft een directe en niet te onderschatten negatieve impact op de publieke veiligheid." Was getekend premier Charles Michel en minister Jan Jambon, in een uiterst cynische brief van 1 maart 2016 van de Belgische regering aan de Europese Commissie waarin ze aankondigen dat het verdrag van Schengen nog voor 20 dagen extra wordt opgeheven door de Belgisch-Franse grens te sluiten en te bewaken.   

Het langzaam imploderen van de Schengen-overeenkomst zou de Europese interne markt verzwakken. De Schengen-afspraken ten grave dragen, kost de Europese economie jaarlijks 100 miljard euro.

Woorden schrappen

Nog veel erger dan de bereidheid blijkbaar alles langzaam te laten imploderen van wat er in de EU aan economische welvaart is opgebouwd, is het stelselmatig criminaliseren van migranten.

Taalgebruik is belangrijk en er is in heel Europa sprake van een stelselmatige afkalving van de beschaving. Waar vroeger ranzige stereotyperingen uitsluitend het domein van Vlaams Blok-achtigen waren, zijn ze nu mainstream geworden. “Vluchtelingen op de dool, op de vlucht voor pure miserie zijn een economisch gevaar en een risico voor de publieke veiligheid.” Dat is wat Jambon en Michel schrijven. Terwijl we weten dat zeker Syrische vluchtelingen nu net op de vlucht zijn voor het barbaarse geweld van ontspoorde fundamentalisten.   

Ik was geschokt door de aanbeveling van de West-Vlaamse gouverneur vluchtelingen “niet te voederen”, alsof vluchtelingen beesten zijn. De West-Vlaamse koopmansgeest? Het toeristische seizoen is belangrijker dan menswaardigheid. Mensenrechten? Internationale verdragen? Die tellen niet meer. Blijkbaar zijn er tegenwoordig ook al grenzen aan de Europese beschaving.

Alles van waarde is weerloos

Men zal zeggen dat het opnieuw introduceren van de grensbewaking maar tijdelijk is en niet overal plaatsvindt. Maar niemand kan ontkennen dat Schengen zwaar onder druk staat. Anderen zullen argumenteren dat een beetje in de file staan niet teveel gevraagd is om meer veiligheid te garanderen.   

De realiteit is echter dat de implosie van Schengen de veiligheid niet zal verhogen, maar wel degelijk iets van waarde kapot maakt dat het waard is om te verdedigen.
Naast de ongemakken en de economische schade, zal ook iets 'onzichtbaars' worden ondergraven, het gevoelen van gemeenschap. En laat net gemeenschap, samenhang en betrokkenheid die belangrijke elementen zijn die ons wél veiligheid bij brengen.
We werken, leven en hebben lief over grenzen heen. Dat is iets dat moet worden aangemoedigd. Neen dus aan de blokkades.