Verf die blauwe EU-vlag maar groen!

• 2009-03-11

In tijden van crisis moet de Europese Unie niet minder dan zichzelf heruitvinden. Als kippen zonder kop rennen politici met emmers geld van de ene financiële put naar de andere fossiele industrie, om maar te hopen dat het sputterende economische motortje weer gaat draaien en we rustig naar de verkiezingen kunnen. Tegen beter weten in, natuurlijk. Want de meeste politici weten donders goed dat het nooit meer hetzelfde wordt. Het kán ook nooit meer hetzelfde worden omdat de westerse wereld keihard met de neus op de grenzen van de zogenaamd grenzeloze groei is gebotst. Alleen durven de meesten dat nog niet hardop beweren, bang voor de reactie van de kiezer-aandeelhouder. Wel, groene politici durven dat wel, sterker nog ze doen dat al jaren voor de huidige crises aanbraken.

Maar daarom hoeft het er nog geen afschuwelijke tijd aan te breken. Als er nu en de komende jaren juiste politieke en persoonlijke keuzes worden gemaakt, kan het juist een tijd van optimisme en hoop worden. Precies datgene waarmee president Obama de Amerikaanse nachtmerrie weer naar een droom probeert te masseren.

Twintig jaar geleden, toen het kapitalisme triomfeerde over het communisme, zei de Amerikaanse denker Francis Fukuyama dat we het ‘einde van de geschiedenis’ meemaakten. Daarmee het ‘Zalige Duizendjarige Rijk van de Grote Markt’ aankondigend, waarin wij ons als consumenten eindeloos konden laven aan de zegeningen van het grote Rad van Fortuin. Ja tarrara. Want toen spatte de droom (die voor miljarden mensen allang een nachtmerrie was) uiteen en werden we langzaam wakker. De vraag is dus, nu we met een forse kater uit de mateloze consumptieroes ontwaken, wat we anders gaan doen?

En over die vraag moeten de Europese verkiezingen gaan.

Barroso wakker gekust?

Om hierop een antwoord te bieden stuurde de Europese Commissie eind november 2008 een ‘Europees Herstelplan’ naar de Europese Raad. Een tekst die bulkt van de ambitie, die tot uiting komt via mooi en raak geformuleerde zinnen.

Enkele voorbeelden uit de begeleidende speech van Europees spreekstalmeester José Manuel Durão Barroso: ‘De huidige economische crisis geeft een nieuwe mogelijkheid om te laten zien dat Europa haar burgers het best dient door concrete maatregelen te nemen. Europa kan het verschil maken.’
Amen!

En dan:´In moeilijke tijden is er de verleiding om zich weerloos te voelen. Maar Europa is niet weerloos. De pressiemiddelen van de lidstaten, de instrumenten van de Europese Unie, de invloed van intelligente coördinatie betekenen samen een sterke kracht om de trend naar een diepere recessie te stoppen. Een Europa dat klaar is om snelle, doortastende en goed gemikte actie te ondernemen, zal een Europa zijn dat de neergang kan afremmen en het tij kan keren. We zinken samen of we zwemmen samen.´

Joehoe, dit is peptalk waar je je als overtuigd Europeaan graag mee rond de oren laat slaan! Maar ja, gezien de ernst van de crisis zal peptalk niet volstaan.

Waaruit bestaat dan dat plan? Grosso modo uit twee pijlers: een massieve, collectieve injectie in de economie van goed 200 miljard euro (die ligt intussen door verschillende Europese bijdragen al op 400 miljard), dit om koopkracht en vertrouwen te herstellen. De tweede pijler beoogt - door goed gemikte investeringen op korte termijn - de innovatie te stimuleren en dus de concurrentiepositie van Europa in de nabije toekomst te vrijwaren. Barroso denkt dan concreet aan enkele zaken die zo komen uit het in de groene beweging geboren plan voor een Green New Deal.

Dus zegt Barroso te willen investeren in duurzame energie en energiebesparing. Hij wil de automobielindustrie redden door in te zetten op de productie van Co2-arme auto’s van de toekomst. Tadaaa! Plots, zonder dat u en ik het in de gaten hadden zetelt er op de bovenste verdieping van het Berlaymont-gebouw in plaats van een blauwe ridder plots….een groene Europese president! De vraag ‘door wie zou hij wakker gekust zijn?’, moeten we niet stellen. We geloven niet meer in sprookjes.

En dat alles, stelt Barroso, kadert natuurlijk in het perspectief ´van solidariteit en sociale rechtvaardigheid’ want in moeilijke tijden moeten we vooral zij die afzien helpen.

Pardon? Is dit dezelfde Barroso als de afgelopen jaren? Heeft de man van de zo vrij mogelijke markt plots het licht gezien? Jarenlang was het prima als een bedrijf vette winst maakte, maar om de aandeelhouderswaarde nog wat te verhogen toch nog wat werknemers op straat flikkerde. Daar hebben we Barroso nooit over horen protesteren.

Maar goed nu zijn er dus voorstellen om - naast het European Globalisation Adjustment Fund (voor slachtoffers van globalisering… dat was toch alleen maar goed!?) — ook het Europees Sociaal Fonds intensiever te gebruiken.

Deze man verdient het door de EU voorgedragen te worden voor de Nobelprijs voor de Vrede!? Neen, helaas voor José Manuel, maar de waarheid heeft zijn prijs.

De drie aapjes: horen, zien en zwijgen

In een resolutie over het Europese Relanceplan, in het licht van de aanstaande Europese Lentetop, legt de Groene fractie in het Europese Parlement een aantal vingers op zere plekken. Zo herinneren we Barroso eraan dat hij noch commissaris Mc Greevy iets hebben gedaan met de aanbevelingen die het Europees Parlement een jaar geleden deed. Hiermee kon ‘de stabiliteit van het financiële systeem verbeteren alsook de capaciteit van dat systeem om lange termijn financiering voor Europese bedrijven te verzekeren’.

Het is een voorbeeld van hoe de huidige diepe crisis niet een of andere natuurramp is die ons overkomt, maar een door mensen en politieke besluiten gecreëerde crisis. De jaren volgehouden dogma’s van laissez-faire en deregulering van politici als Barroso waren precies een belangrijk ingrediënt voor de huidige crisis.

Eén crisis? Nee, de groenen stellen dat wat we nu meemaken een samenkomst is van drie, met elkaar verbonden crises: een economische, een ecologische en een sociale. De groene fractie in het EP verzet zich daarom tegen het promoten van een ‘Europees herstelplan’ dat bestaat in het terug op gang brengen van het oude model. Het pompen van enorme sommen in dat model is dus een serieus risico op het verdiepen van de ecologische en sociale crises. Dus niet domweg de vraag aanjagen om zo de productie weer op peil te brengen.

Volgens de groenen moet het economische herstelplan veel groter zijn, maar vooral beter gecoördineerd, doelgerichter dan hetgeen waarover de Europese leiders nu praten. Hieraan gekoppeld is er de noodzaak om nieuwe financiële financieringsinstrumenten mogelijk te maken, en tegelijk moet snel, via regulering, het financiële systeem weer stabiel en betrouwbaar gemaakt worden.

Hoe dan?
Ten eerste via regelgeving die een te grote concentratie van geld en macht onmogelijk maakt. De laatste maanden zagen we de bizarre paradox van giga-banken die niet failliet mochten gaan omdat…ze te groot waren. Banken moeten dus weer een precieze taakomschrijving krijgen en weer dienaars van de reële economie worden. De laatste decennia was dat principe juist omgedraaid. Er moeten internationale regels komen omtrent afdwingbare transparantie, open boekhouding en supervisie, hetgeen dus vloekt met bankgeheimen en belastingparadijzen.

De EU moet op internationale fora — om te beginnen de G20 in Londen — pleiten voor het opheffen van die uitzonderingsplaatsen. De regels voor financiële instellingen betreffende de solvabiliteit en het doen van risicovolle transacties moeten scherper dan die onder de Basel II afspraken. Elke financiële instelling die zich niet wil onderwerpen aan internationale regels kan gesanctioneerd worden.

Er moet een bevoegdheid komen voor de Europese Centrale Bank als Europese financiële waakhond die op die regels toeziet en ook op internationaal niveau moet er zo’n supervisor komen. De Wereldbank en IMF moeten worden hervormd, ondermeer om andere landen meer stemrecht te geven.
De Europese Raad moet het UNCTAD voorstel ter bestrijding van speculatie met munteenheden verdedigen.

De prikkel om voor korte termijnwinst te gaan via bepaalde bonussen moeten worden weggenomen. Het EP herinnert de Europese Commissie opnieuw aan de vraag om regels op te stellen voor zogenaamde hefboomfondsen en private equity. Zogenaamde rating agencies, die een belangrijke rol van ‘de drie aapjes’ (niets zien, horen of zeggen) speelden in de crisis, moeten gereguleerd worden en mogen geen andere diensten aan banken leveren.

Green New Deal

Massaal geld pompen in verouderde industrieën en economische modellen is geld wegsmijten en de toekomst van komende generaties hypothekeren. Het op krediet kopen van de rijke economieën leidde niet alleen tot een financiële meltdown maar laat ons ook een enorme ecologische schuld. Dus juist nu vanwege de crisis de strijd tegen klimaatverandering laten verslappen, is een kolossale vergissing.

De groenen vinden dat de huidige aanpak niet Europees genoeg is en bovendien niet consequent gefocust is op toekomstige behoeften. Energieproductie en -voorziening zijn hier cruciaal. Verschillende eng gedefinieerde nationale plannen moeten overkoepeld worden door een Europese energiestrategie. Het is dus eenvoudig: de bulk van de geplande investeringen moeten naar duurzame, ecologische investeringen gaan. In de eerste plaats voor alles wat met energie te maken heeft, maar niet alleen daar.

De groenen staan niet alleen in deze eis: van de VN-instellingen tot internationale politieke vedetten als Al Gore en econoom Jeffrey Sachs, pleiten min of meer voor hetzelfde concept van de Green New Deal.

Een gezamenlijke aanpak zal meer opbrengen dan de vrije markt ooit zou kunnen: lagere energiefacturen, minder energieafhankelijkheid van staten als Rusland, minder oorlogen om fossiele brandstoffen, een rem op klimaatverandering, een betere levenskwaliteit voor burgers (minder vervuiling).

Een vergroening van de economie heeft de potentie om miljoenen nieuwe en duurzame jobs in Europa te creëren en levert een dividend dat voor iedereen van belang is, niet alleen voor een handvol aandeelhouders. De Europese Commissie raamt het aantal groene jobs vandaag al op 3,5 miljoen. 8 miljoen als je ook allerlei toeleveranciers meerekent. Een investering van 120 miljard euro in hernieuwbare energie (1 procent van het Europese BNP) zal volgens een recente studie al ruim 2 miljoen nieuwe jobs opleveren. Een investering van 100 miljard euro per jaar in groene technologie kan in heel Europa ongeveer 5 miljoen jobs opleveren, waarvan de helft in de komende twee jaar. De volgende industriële revolutie zal dus een Groene revolutie zijn.

En als u denkt dat die bedragen enorm zijn, lees dan even verder. Volgens studies moet er tussen nu en 2030 liefst duizend miljard euro geïnvesteerd worden in het bestaande Europese elektriciteitsnet en -opwekking en 150 miljard in de gasdistributie. Investeringen in deze sector moeten volgens de groenen deze zijn met de hoogste toegevoegde waarde en efficiëntie, en daarbij moeten dus ook de bestaande Europese doelstellingen rond klimaatverandering en energiezuinigheid betrokken worden.

Helaas, de huidige Europese plannen voorzien vooral in steun aan grote, bestaande energie- en telecombedrijven. Belangrijke innovatieve, middelgrote en kleine bedrijven, die greentech produceren, blijven in de kou staan. Veel dure projecten van de Europese Commissie, zoals het ondergronds opbergen van CO2, zijn hoogst onzeker en zullen de komende twee jaar niet klaar zijn om te starten. Dit terwijl een massale investering in een groenere bouwsector (de op twee na grootste economische sector in de EU met 26 miljoen jobs) en hernieuwbare energie gericht op steden en regio’s wél directe effecten op allerlei vlak zouden genereren.

En wat betreft het Europese Sociale Fonds, ook daar zou de EU innovatief moeten zijn. Bijvoorbeeld door mensen die hun job verliezen in de automobielindustrie te herscholen en werk aan te bieden in de sector van groene energie. Volgens bedrijven die zich bezighouden met windenergie is dat perfect mogelijk.

Wie betaalt dat?

Dit jaar is er een budgetherziening van de EU voorzien. Het is duidelijk dat die herziening volledig in het licht moet staan van wat ik hierboven heb geschetst. Verder moet de Europese Investeringsbank (EIB) als grootste publieke verstrekker van krediet een cruciale rol spelen. Het is tevens een goed mechanisme om de publieke investeringen gecoördineerd Europees te doen en dus met een grote impact. Het ‘2020 Marguerite Fonds’ voorzien voor investeringen in infrastructuur en energieprojecten, moet sneller gespijsd worden via het EU Herstelplan en er moet een Memorandum tussen alle Europese instellingen gesloten worden om te verzekeren dat de investeringen zo duurzaam mogelijk zijn.

Er moet een Europese energietaks komen, die tegelijk de belasting op arbeidsintensieve productie kan verlichten. Er moet een belasting komen op financiële transacties (een soort Tobin taks), waarvan de opbrengst vooral moet dienen om ontwikkelingslanden te helpen bij hun aansluiting op groene energietechnologieën.

En tot slot, de Lissabon-strategie, het paradepaardje van Barroso. Die strategie van de laatste 9 jaar moet dit jaar geëvalueerd worden. Duidelijk is wel dat een premisse van die strategie om vooruitgang te meten, niet deugt. Want economische groei kan geen doel op zichzelf zijn. Het moet gerelateerd worden aan indicatoren rond welzijn, leefbaarheid en ecologische grenzen.

Ik zou Barroso willen verwijzen naar een eeuwenoud concept dat internationaal succes geniet: de Abdij van Westvleteren. De trappisten paters zijn economisch zelfredzaam, krijgen geen subsidies en hebben een belangrijk motto: wij brouwen om te leven, wij leven niet om te brouwen. Hun bier is verkozen tot beste van de wereld. Gezondheid!

Bart Staes