Mensenrechten en ecologie zijn één geheel

• 2008-10-14

Het Europees Parlement herdacht afgelopen week het zestigjarige bestaan van het VN-verdrag voor de Rechten van de Mens. Geen overbodige luxe. Want met de huidige begrijpelijke maar toch excessieve aandacht voor de westerse financiële crisis, dreigen enkele andere even ernstiger crises uit het oog verloren te worden: de energiecrisis, de honger en voedselcrisis en last but not least de ecologische (klimaat) crisis.

Al deze crises treffen voorlopig een veel grotere groep mensen dagelijks in hun bestaan, dan de financiële crisis die tot op heden vooral mensen in het westen raken met aandelen en forse spaartegoeden. Plots begint men heel voorzichtig te erkennen dat een business as usual scenario niet wenselijk is. Mensen in het Zuiden weten dat al vele, vele jaren.

Het interessante aan de financiële crisis is dat die aantoont dat met politieke wil blijkbaar alles mogelijk is. Het politieke getalm rond het serieus aanpakken van klimaatverandering staat in schril contrast met de ‘daadkracht’ die de rijke landen nu ineens kunnen opbrengen voor het redden van financiële instellingen. Die hebben zichzelf nota bene door hebzucht en blinde neoliberale dogma’s in deze crisis gemanoeuvreerd. Dat kunnen we niet zeggen van de bijna één miljard mensen die structureel honger lijden. Of van zij die al de effecten van klimaatverandering beginnen te ondervinden.

En toch is er voor de financiële crisis wereldwijd al ruim 1500 miljard dollar beschikbaar gesteld. Het ‘oplossen’ of voldoende tegengaan van klimaatverandering zou een slordige 1000 miljard dollar kosten.

Het is bizar dat voor acute problemen als armoede, honger of klimaatverandering onvoldoende geld beschikbaar is, terwijl die het voortbestaan van ook de westerse wereld direct bedreigen. Het tekent in alle scherpte het egoïsme van de rijke wereld af. Het tekent in alle scherpte – voor wie het wil zien – het einde van het Amerikaanse sociaal-economische model aan. Eenvoudigweg omdat het tegen sociale en ecologische grenzen begint op te botsen. Juist daarom blijft het hameren op mensenrechten, ecologische dialoog en vreedzame dialoog zo belangrijk.

De Nobelprijs voor de Vrede 2008 ging afgelopen week naar de voormalige Finse president en VN-bemiddelaar Martti Ahtisaari. Hij kreeg de prijs vanwege drie decennia inzet voor een vreedzame dialoog en het bemiddelen om uit conflictsituaties te geraken, in verschillende landen. Meer dan terecht dat Ahtissari de prijs kreeg.

Toch was de keuze voor beroepsdiplomaat Ahtisaari een verrassende en misschien wel veilige keuze. Alom werd immers gedacht dat de Chinese dissident Hu Jia de Nobelprijs zou krijgen, in naam van al die Tibetanen zowel als Chinezen die het zwijgen wordt opgelegd. Want het mag dan de eeuw van China of Azië worden, dat betekent niet dat elementaire mensenrechten daar niet belangrijk zijn. De invulling van dat begrip hoeft helemaal geen exclusief westerse zaak te zijn. Vandaar dat mensen als Hu Jia een forse steun in de rug van de internationale gemeenschap verdienen. Want ook in China botst men op grenzen van het autoritaire staatskapitalisme. Op ecologische en sociale grenzen. Hopelijk krijgt Hu Jia - door de Groenen genomineerd - daarom alsnog de Sacharov prijs van het Europees Parlement. Die wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of organisatie die zich uitzonderlijk verdienstelijk heeft gemaakt voor het verdedigen van fundamentele burgerlijke vrijheden als het recht op vrijheid van meningsuiting, het zich inzetten voor mensenrechten en tegen onderdrukking.

Het zijn de Groenen die consequent pleiten voor een derde weg, in plaats van het Amerikaanse of het Chinese. Voor ons is het Europese model zeker voor veel verbetering vatbaar, we strijden daar ook dagelijks voor, maar Europa weet soms aardig te verbergen dat het oplossingen biedt voor veel van ’s werelds problemen. Het erkent tenminste de klimaatproblemen en is een voortrekker om daar concreet iets aan te doen, het erkent de mondiale armoede en is een voortrekker op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Europa waarborgt tenminste minimale ecologische en sociale bescherming.

Daarom was het zo veelbetekenend dat het Colombiaanse, groene icoon Ingrid Betancourt ter ere van het zestigjarig bestaan van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens afgelopen week het Europees Parlement toesprak. In 2002 was Ingrid Betancourt presidentskandidaat voor de Groenen in Colombia, toen de linkse guerrillaorganisatie FARC haar ontvoerde. Op 2 juli dit jaar kwam ze vrij.

Betancourt bedankte op zeer emotionele wijze het Europees Parlement voor de steun die zij had ontvangen: "Dank u dat u uw hart hebt geopend voor dat drama dat zo ver van u af ligt. De woorden die hier zijn uitgesproken, hebben geleid tot mijn bevrijding. Dat is een duidelijk en concreet resultaat van wat u hebt gedaan."

Betancourt pleitte voor de kracht van het (vrije) woord, voor de dialoog, voor onderhandelen in plaats van conflict, zelfs met terroristen.

De speech van Betancourt ademde voorts het groene gedachtengoed: ´De planeet is ziek, de mensen zijn ziek´. Ze bekritiseerde de doorgeschoten consumptiemaatschappij, die frustratie creëert bij hen die niets hebben. Of boosheid bij hen die niet de vruchten, genaamd ipods en andere, kunnen plukken waarmee ze dagelijks worden verleid in de Hof van Eden, genaamd vrije markt.

Betancourt sprak over mensenrechten en koppelde daar terecht aan vast dat een minderheid van de wereldbevolking beslag legt op een groot deel van de draagkracht van de aarde. Dat is onrechtvaardig, vooral omdat de aarde groot genoeg is om iedereen een waardig leven te garanderen, nu en in de toekomst. Betancourt: ´We moeten ons bewust worden van de druk die onze levenswijze uitoefent op degenen die er geen toegang toe hebben. Die voedt extremisme. Onze samenlevingen produceren aan de lopende band guerillero´s in Colombia, fanatici in Irak, terroristen in Afghanistan.´Europa zou een voortrekker moeten worden voor een andere globalisering, een mondiale sterke speler die kiest voor een politiek van ‘preventieve gerechtigheid’.

Het Europees Parlement heeft de mensenrechten hoog in het vaandel staan. Dat kunnen we alleen waarmaken als we eerlijk zijn en inzien dat mensenrechten en ecologie onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

Bart Staes