Laten we de ‘onzichtbare hand’ weer asociaal rondmeppen?

• 2009-01-21

Of kiezen we ook voor de zichtbare hand?

Nee, u heeft het niet direct gevoeld, maar dat kan nog komen. Begin dit jaar nam Tsjechië officieel het voorzitterschap van de Europese Unie over van Frankrijk. De komende zes maanden wordt Europa voor het eerst sinds de uitbreiding in 2004 geleid door een voormalig Oost-Europees land. Op zich een mooi gegeven, dat nog relatief weinig aandacht kreeg. Want in de VS nam intussen ook een zekere Obama het stokje over. Daar waar de laatste meer oog lijkt te hebben voor mens en milieu, lijken veel rechtse regeringen in Europa daar weinig last van te hebben. Zo ook deze Tsjechische overheid.



Een balans opmaken van dit Tsjechische voorzitterschap zou wel erg vroeg zijn. We zijn amper drie weken verder. Maar een echt goede, doortastende indruk geven ze tot nog toe niet. Niet in het Gaza-conflict en evenmin in het gasconflict tussen Rusland en Oekraïne.



De Tsjechen lijken de zware uitdagingen te willen bestrijden met oude recepten. De Tsjechen komen met de ouderwetse, neoliberale visie van de onzichtbare hand die de vrije markt wel zal sturen en alle heil zal doen neerdalen. Net op een moment dat we een mondiale wake-up call krijgen door de financieel-economische systeemcrisis. Net op een moment dat de Europese Unie alleen maar legitimiteit kan krijgen bij die miljoenen burgers die geen boodschap aan Europa hebben, door robuuste en slimme sociale beleidsmaatregelen te nemen, die Europese burgers beschermen.

Want het meest zorgen maak ik me om de rol die de Tsjechen lijken te spelen als het gaat om het sociale beleid van Europa. Begin januari stuurde Vaclav Klaus, de president van Tsjechië, in een opiniestuk aan op de totale vrijmaking van de interne markt. Klaus is voorstander van deregulering in de meest verregaande vorm. Het beste wat we kunnen doen, volgens Klaus, is het tijdelijk afzwakken, of zelfs ongedaan maken, van verschillende arbeids-, milieu-, sociale en gezondheidsstandaarden, omdat ze de “rationele mens blokkeren in zijn handelen”.

Klaus wil dus alles waar de EU voor staat overboord kieperen: Europa als constructie die via gemeenschappelijke afspraken en wetten bijdraagt tot stabiele samenlevingen, waar ook de rechten van de zwakkeren en van het kwetsbare leefmilieu meetellen.



Met het artikel van Klaus is, zo vrees ik, de toon van het nieuwe voorzitterschap gezet. De komende Sociale Top in Tjechië moeten we dan ook scherp in de gaten houden. Van 22 tot 24 januari vindt in het Tsjechische Luhaèovice namelijk de informele Europese top plaats tussen de ministers van sociale zaken. Op de agenda staan de mobiliteit van werknemers en de arbeidstijdenrichtlijn. Die laatste richtlijn is de befaamde regeling, waartegen Europese vakbonden en sociaal voelende politieke partijen in december in Straatsburg nog massaal protesteerden.



Europa (lees: de Raad van ministers) wil een 65-urenweek mogelijk maken. Het Europees Parlement heeft dit met een grote meerderheid weggestemd. Ik niet in het minst. Als je 65 uur als standaard neemt – ook al werken mensen gemiddeld 40 uur – maak je niet alleen de bestaande afspraken rond overwerk, maar ook de hele wettelijke bescherming rond veiligheid en gezondheid op het werk ongedaan.



Europa moet dringend eens gaan nadenken over een ideologisch project. Want Europa heeft serieus nood aan een nieuw ‘sociaal contract‘ met zijn burgers. Niet omwille van de EU as such, maar omdat juist in tijden van crisis, het verdedigen van maatschappelijke samenhang, van solidariteit en van een algemeen belang cruciaal zijn. Die steun zul je niet van

Europese burgers krijgen als de EU zich blijft opstellen, volgens de uit elkaar scheurende neoliberale dogma's.

Ik vrees echter dat we dit inzicht van politieke leiders als Vaclav Klaus niet moeten verwachten. Hun visie is neoliberaal: laat de markt vrij, dereguleer en bouw alles wat bedrijven kan hinderen af! Alles in naam van meer economische groei. Dit soort leiders realiseert zich nog altijd niet dat het precies dit soort ideologie is, die te ver is doorgeschoten en debet is aan de zware mondiale economische crisis.

Uiteraard moet de welvaart van mensen op peil blijven, maar ook hun welzijn is belangrijk. Trouwens, zonder welzijn is er geen welvaart!



Het is ronduit een tragedie dat de voorbije decennia langzaam maar zeker zeer noodzakelijke sociale beschermingsmechanismen afgebouwd werden en we de zogenaamde onzichtbare hand alles lieten overnemen. Een onzichtbare hand die trouwens bij momenten serieuze en zichtbare a-sociale slagen uitdeelt, zoals de kredietcrisis momenteel aantoont. Geef mij maar een sterke zichtbare hand die zaken waar nodig zichtbaar en controleerbaar regelt en bijstuurt!



We moeten ernstig gaan nadenken of de balans nog in evenwicht is tussen wat mensen aan ‘de economie‘ geven en wat ze ervoor terugkrijgen.

Daarom lijkt het me een zeer goede gedachte mensen die daarvoor kiezen de mogelijkheid te geven iets minder te gaan werken, zodat meer mensen aan de slag kunnen. Zodat de stress om te presteren en nog meer te produceren vermindert. Zodat minder mensen overspannen worden, minder aan depressies en hartkwalen lijden en minder kosten voor de begroting inzake gezondheidszorg. Zodat mensen gelukkiger kunnen zijn en tijd hebben om met kinderen, vrienden en familie door te brengen... Het is overigens een gedachte die de kersverse en bejubelde president van het neoliberale land bij uitstek , de Verenigde Staten van Amerika, in zijn inaugurele speech aanstipte. Obama is het soort politicus die de verbeelding én de feiten (wetenschap) weer durft te laten spreken. als bepaalde modellen niet meer werken, als je schip op de klippen dreigt te lopen moet je stevig bijsturen.

Het is ook tegen die achtergrond dat Groen! er al eerder voor pleitte dat mensen kunnen kiezen voor een werkweek van 32 uur. Dat wordt gecombineerd met de invoering van een basisinkomen, wat kan zorgen voor een gedeeltelijke compensatie voor loonverlies. Dit alles kan ondermeer gefinancierd worden met een belasting op vermogens boven de 500.000 euro, de eerste woning uitgezonderd.



En om nog even terug te komen op Tsjechië: als voormalig Oostblokland kunnen we hen hun ultra liberale redenering natuurlijk niet helemaal kwalijk nemen. Vanuit hun ervaringen onder de Sovjetdictatuur is het volkomen begrijpelijk dat zij oordelen dat er meer markt dan overheid moet zijn, omdat overheidsfalen veel duurder is dan marktfalen (dixit Klaus). Hun geschiedenis leert hen dat zogezegd.



Wie echter vandaag rondkijkt en vooruitblikt kan niet anders dan vaststellen dat het marktfalen een wel heel dure mislukking aan het worden is. Jammer genoeg zien vele politici als Klaus en anderen vooralsnog de korte termijneffecten van de markt, korte oplevingen op de beurs, financiële winst voor enkelingen. Alleen al de idee van „The winner takes it all“ is voor hen een vorm van succes. Wat ze niet zien of willen zien, zijn de desastreuze langetermijneffecten: een kille, onleefbare wereld zonder solidariteit, met desastreuze gevolgen voor de minder sterke landen, mensen en hun directe leefomgeving.



De fout van Klaus‘ redenering is natuurlijk dat je in deze kwestie niet zwart-wit moet denken. Het punt is dat je bepaalde taken bij de overheid moet laten en de rest aan de markt. En laat dat principe van subsidiariteit, nu ook precies een van de grondbeginselen van de Europese constructie zijn! Wat de lidstaten beter kunnen, gaan we niet in Brussel regelen.



Beweren dat marktfalen minder duur is dan overheidsfalen, getuigt van twee mogelijke eigenschappen: ofwel leest meneer Klaus geen kranten, ofwel is hij ideologisch verblind. Ach, wat kan je aanvangen met een man, die wél graag met alle egards ontvangen wordt als Europees voorzitter, maar het vertikt om de Europese vlag uit te hangen aan zijn ambtswoning? Van de weeromstuit zou je verdorie nog gaan terugverlangen naar Sarkozy!

Bart Staes

Januari 2009