'Kosova is onafhankelijk, dat zal het blijven'

• 2009-02-17
• Democratie & mensenrechten Europa in de wereld

"Leve de onafhankelijkheid van de republiek Kosova" klonk de leuze tijdens de algemene feestvreugde van de Kosovaarse Albanezen een jaar terug na de onafhankelijkheidsverklaring door het Parlement van Kosova op 17 februari 2008. Een onvergetelijk moment dat we samen met enkele collega's Europarlementsleden mee mochten beleven. De feestroes was onbeschrijfelijk. Niet verwonderlijk als je bedenkt dat de Kosovaarse Albanezen na 96 jaar Servische bezetting eindelijk een oude droom verwezenlijkt zagen: een vrije en vredige plek onder de zon voor de Albanezen van Kosova.

Nu 17 februari 2009, de eerste verjaardag van de verworven onafhankelijkheid en tevens de nationale feestdag van Kosova, wordt de soevereiniteit van de jonge Kosovaarse staat ernstig bedreigd. Ditmaal niet door Servisch staatsgeweld maar door het risicovol optreden van sommige toppolitici van de internationale gemeenschap. Vooreerst wordt het beginsel van de territoriale integriteit van Kosova met voeten getreden, maar bovendien worden kansen geboden om een oude Servische droom gestalte te geven: de etnische opdeling van Kosova. Het leek ons bijgevolg zinvol om als titel voor deze nota een citaat uit de toespraak van de laureaat van de Nobelprijs voor Vrede 2008, Martti Ahtisaari, te gebruiken: "Kosova is onafhankelijk, het zal dat blijven!" In deze nota gaan we verder uitvoerig in op deze problematiek.

Hoe het groeide. Een stukje geschiedenis

Martti Ahtisaari, voormalig diplomaat bij de Vereigde Naties en voormalig president van Finland kan als een internationale spilfiguur beschouwd worden in de wordingsgeschiedenis van het onafhankelijke Kosova. In 1999 bemiddelde hij in de Kosova-oorlog en kon hij de Servische president Milosevic tot capitulatie bewegen. In zijn boek “Opdracht in Belgrado” schrijft hij hierover dat Slobodan Milosevic in juni 1999 een geheim pact sloot met de Russische generaals om van het noorden van Kosova een Servische zone te maken. Dat is de logische verklaring waarom Milosevic het vredesplan aanvaardde, aldus Ahtisaari. Zou hier een mogelijke verklaring van actuele ontwikkelingen te zoeken zijn?

Na de Servische capitulatie op 10.06.1999 werd Kosova a.h.w. een protectoraat van de VN door de goedkeuring van VN-resolutie 1244 door de VN-Veiligheidsraad. Er kwam een burgerlijke missie (UNMIK) en een militaire vredesmacht (KFOR) in Kosova. Volgens resolutie 1244 moest UNMIK – in voorbereiding van een definitief statuut – "voorlopige instellingen tot stand brengen voor een zelfstandig Kosova met een autonome en democratische administratie". Dit mandaat was gepland voor drie jaar met mogelijkheid tot verlenging met telkens een jaar. Uiteindelijk zou het 9 jaar duren vooraleer er een definitief statuut kwam.

Plan-Ahtisaari

Eind 2005 benoemde toenmalig VN-secretaris-generaal Kofi Annan Ahtisaari tot Speciaal VN-gezant voor de ‘Servische provincie Kosovo’ om een plan voor een definitief statuut voor Kosova op te stellen en te bemiddelen bij de dialoog hierover tussen Belgrado en Pristina.

Die dialoog leverde niets op. In februari 2007 presenteerde Martti Ahtisaari zijn plan. Het Plan-Ahtisaari beval de onafhankelijkheid van de afvallige Servische provincie aan. Het werd gesteund door de VS en de Europese Unie, en verworpen door Servië en Rusland. Uiteindelijk kwam dit plan op de tafel van de VN-Veiligheidsraad terecht, waar Rusland ging dwarsliggen. De kwestie-Kosova werd doorverwezen naar de Contactgroep voor Kosova (Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië, VS en Rusland) die een driemanschap (EU, VS en Rusland) aanstelde als voorzitter voor het overleg.

Opdeling van Kosova geen taboe meer voor driemanschap

De onderhandelingen vlotten niet. Tot er in augustus 2007 plots beweging scheen te komen, toen bekend werd dat het driemanschap een opdeling van Kosova niet uitsloot. Bij zo’n verdeling zou de stad Mitrovica met het noorden van Kosova bij Servië worden gevoegd, terwijl de rest van Kosova onafhankelijk zou kunnen worden. Blijkbaar heeft de angst voor mogelijk nieuw geweld op de Balkan sommigen tot rede gebracht en is die optie afgevoerd. Bij ontstentenis van een akkoord bleef er alleen nog de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring op basis van het Plan-Ahtisaari over voor Kosova.

17 februari 2008: Kosova onafhankelijk verklaard

Het Kosovaarse Parlement verklaarde zich unaniem onafhankelijk (de 11 Servische parlementsleden lieten verstek gaan). Nadien volgde een periode van 120 dagen om het Parlement het Plan-Ahtisaari in wetten te laten omzetten en om een grondwet op te stellen.

Sinds de onafhankelijkheidsverklaring hebben 55 staten Kosova officieel erkend. Dit gebeurde door 22 EU-landen, door de voormalige republieken van Joegoslavië – met uitzondering van Servië en Bosnië-Herzegovina – door de VS en Canada, door Turkije, Japan, Australië …

Op 15 juni 2009 werd de Kosovaarse grondwet van kracht. Normaliter had de VN-Veiligheidsraad ondertussen de nieuwe staat moeten erkennen. Door het veto van Rusland en China is dat niet gebeurd. Gevolg: Kosova is wel onafhankelijk, maar kan (voorlopig) geen lid worden van de VN en van enkele andere internationale instellingen.

De geheime Servische agenda: de etnische opdeling van Kosova

Op 11 mei 2008 organiseerde de Servische regering van Belgrado verkiezingen voor een Servisch Parlement van 45 leden in Kosova, met standplaats in Noord-Mitrovica. Een regelrechte provocatie aan de soevereine staat Kosova. Deze verkiezingen werden dadelijk onwettig verklaard door UNMIK. Met dit pokerspel heeft Servië duidelijk in de kaarten laten kijken. Opdeling van Kosova is het doel.

EULEX, een breekijzer voor Servië



Het Plan-Ahtisaari voorzag dat UNMIK in juni 2009 de plaats zou ruimen voor de Europese missie EULEX, een contingent van politieagenten, douaniers, rechters en procureurs die de lokale autoriteiten bijstaan om de rechtstaat te handhaven. Servië slaagde er echter met Russische steun in om stokken in de wielen te steken. Waar Servië ooit afkerig stond t.o.v. VN-resolutie 1244, werd nu de naleving ervan geëist. Resultaat: de ontplooiing van EULEX heeft zes maanden vertraging opgelopen. De EU kon de verdeeldheid eens te meer niet verbergen. En de VN leed ernstig gezichtsverlies, zoals verder in deze nota zal blijken.

Brieven van VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon op 12 juni 2008

aan President Boris Tadiæ van Servië en

aan President Fatmir Sejdiu van Kosova

In uitvoering van zijn rapport aan de VN-Veiligheidsraad over UNMIK in Kosova stuurde Ban Ki-moon op 12.06.08 twee opvallend verschillende brieven betreffende eenzelfde problematiek aan de presidenten van Kosova en Servië: quid met VN-resolutie 1244 en met de rol van de VN in het onafhankelijke Kosova.?

De brief aan President Sejdiu was vrij beknopt, vaag en helemaal niet concreet. De brief aan President Tadiæ was veel uitgebreider en bevatte zeer concrete voorstellen, die voorgelegd werden aan de Servische autoriteiten in Belgrado, betreffende de nieuwe rol van UNMIK in Kosova op het gebied van politie, justitie, tolrechten en accijnzen, vervoer en infrastructuur, grenzen en Servische patrimonium. Zoveel is duidelijk: aan de overheden van het onafhankelijke Servië in Belgrado werd advies gevraagd over het zogenaamde "Zespuntenplan", dat trouwens in grote mate beantwoordde aan de Servische verzuchtingen; aan de overheden van het onafhankelijke Kosova in Pristina werd in feite enkel gevraagd verder gedwee samen te werken met UNMIK.

Het Zespuntenplan van de VN van 12 juni 2008

1° Politie

Vorming van toegevoegde hulppolitiediensten in de niet-Albanese gebieden.
De VN zal daar een Servische officier van Kosova aanstellen als superieur.
Alle politiezaken zullen onder internationaal toezicht blijven.

2° Douane

Kosova zal als een enkel douanegebied blijven functioneren.
Internationale douaneambtenaren, zoals bepaald in VN-resolutie 1244 uit 1999, zullen opnieuw ingezet worden aan de grensovergangen 1 en 31 (d.i. administratieve grens met Servië).
De geïnde douane-inkomsten aan grensovergangen 1 en 31 zullen de ontwikkeling van de lokale gemeenschappen" ten goede komen.

3° Justitie

Het gerechtgebouw in Noord-Mitrovica is recentelijk terug operationeel gemaakt; de rechtbank werkt onder UNMIK-controle, past de VN-wetten toe en wordt tijdelijk (60 dagen) bemand door UNMIK-personeel.
Gedurende volgende fasen zullen rechters en procureurs aangesteld worden in overeenstemming met VN-resolutie 1244.

4° Transport en infrastructuur

Discussies hebben de nood aangetoond aan nauwere samenwerking betreffende de belangrijkste infrastructurele componenten (wegen, spoor, water, elektriciteit), de verkeersstromen, de handel en belangrijke kwesties als de erkenning van kwalificaties.

5° Grenzen

Veel van de kwesties betreffende het beheer van de grenzen zal gestuurd worden door de werking van de technische commissie voor transport en infrastructuur. Hoe dan ook, zoals aangeduid in een vroeger rapport, zal KFOR in overeenstemming met VN-resolutie 1244 als internationale militaire aanwezigheid voortgaan met de uitvoering van het veiligheidsmandaat in Kosova, in samenwerking met andere internationale organisaties en met eerbiediging van de grenzen.

6° Servisch patrimonium

Internationale bescherming van de Servische Orthodoxe Kerk in Kosova moet en zal voortgaan. Uit gesprekken bleek de principiële universele steun voor het culturele erfgoed en het patrimonium van de Orthodoxe Kerk in Kosova.
De agenda zou ook de uitvoering van beschermingsmaatregelen rond belangrijke Servische Orthodoxe Kerksites insluiten en maatregelen ten gunste van het welzijn van de monniken en de zusters bevatten, zoals de vrijstelling voor de Servische Orthodoxe Kerk van BTW, van accijnzen en invoerrechten en ook modaliteiten voor het herstel van de sites van de Servische Orthodoxe Kerk en voor de terugkeer van de archeologische kunstvoorwerpen.

Pierre MIREL veroorzaakte verbijstering in Kosova (06.11.2008)

Pierre Mirel, directeur voor de Westelijke Balkan bij de Europese Commissie – Departement Uitbreiding, verklaarde op 06.11.08 in Belgrado tijdens een persconferentie met de Servische vice-premier Bozidar Djelic dat de EU de Servische voorwaarden aanvaardde voor de ontplooiing van EULEX in Kosova.

De Kosovaarse reacties zijn weerspiegeld in de krantenkoppen:

- "EULEX wordt UNMIK" (Koha Ditore)

- "De Europese verwarring" (Express)

- "Machiavellisme in Brussel" (Kosova Sot)

- "Grote bevoegdheidsoverdrachten" (Zëri)

- "Resolutie 1244 is een kwaal voor Kosova" (Epoka e Re)

- "Een nieuw verhaal met een oud mandaat" (Bota Sot).

Ramush Haradinaj, voormalig premier van Kosova en oppositieleider, riep in een open brief President Sejdiu en Eerste Minister Thaçi op om dringend staatsacties te ondernemen om de onafhankelijkheid van Kosova te beschermen en om de degradatie van de toestand in Noord-Kosova te stoppen.

Yves de Kermabon, hoofd van EULEX, herhaalde in het dagblad Zëri zijn mening dat EULEX in Noord-Kosova niet kan functioneren zonder de instemming van Servië.

Vierpuntenstandpunt van de Kosovaarse autoriteiten (18.11.2008)

De Kosovaarse autoriteiten verwierpen het Zespuntenlan.

1° Wij zijn gewonnen voor een snelle ontplooiing van EULEX in Kosova in overeenstemming met het mandaat voorzien in de Onafhankelijkheidsverklaring, met het Uitgebreid Voorstel tot een Definitief Statuut (Plan-Ahtisaari), met de Grondwet van de Republiek Kosova, met de wetgeving van Kosova, met het gezamenlijk EU-optreden van 4 februari 2008 en met de uitnodiging van de Kosovaarse Instellingen aan EULEX.

2° De Kosovaarse Instellingen verwerpen gans het Zespuntenplan.

3° De Instellingen van Kosova willen samenwerken met EULEX voor zijn ontplooiing over gans het grondgebied van Kosova, gebaseerd op het mandaat voorzien in de documenten die onder punt 1 hierboven vermeld zijn, met eerbiediging van de soevereiniteit en de territoriale integriteit van de Republiek Kosova.

4° De Instellingen van Kosova zullen, zoals steeds, de nauwe samenwerking met de EU, de VS en de NAVO voortzetten.

Rapport van VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon op 24 november 2008 aan de Veiligheidsraad betreffende UNMIK

Onder de titel "Dialoog met Belgrado" verwijst Ban Ki-Moon inleidend naar gesprekken van zijn Hoge Vertegenwoordiger in Belgrado en Pristina over het "Zespuntenplan", dat zal gelden tot "de desbetreffende mechanismen in de plaats gesteld zijn". Verder stelt hij - in een overigens vrij cryptische tekst - dat alle partijen aanvaard hebben "dat UNMIK een versterkte operationele rol op zich neemt over heel Kosova", in het bijzonder in de domeinen van internationaal politietoezicht, justitie en douane. Tot slot drukt de secretaris-generaal zijn tevredenheid uit over "de gunstige aanvaarding van deze regelingen door Servië".

Ban Ki-moon vermeldt hierbij niet dat de Kosovaarse autoriteiten in Pristina op 18.11.08 het "Zespuntenplan" unaniem en totaal afgewezen hebben in een "Vierpuntenstandpunt". Wel werd het standpunt van Pristina als annex toegevoegd aan het rapport, zonder commentaar. Blijkbaar slaat de term "alle partijen" enkel op de Servische overheden.

Erg kritische commentaren van analisten en journalisten

Zowel in Kosova als in het buitenland zijn de commentaren van gerenommeerde politieke analisten en journalisten over het VN-rapport van 24.11.2008 algemeen uiterst kritisch. In de Servische en Russische media daarentegen valt er triomfalisme waar te nemen.

Een bondige bloemlezing illustreert duidelijk dat de politieke barometer betreffende Kosova onweer voorspelt.



- "Kosova is een staat zonder soevereiniteit”

Ramush Tahiri, bekendste Kosovaarse analist, stelde dat Kosova niet gans het territorium kan controleren en volgens Ban Ki-moon met Servië diende te onderhandelen over het Zespuntenplan. Bijgevolg heeft Kosova geen soevereiniteit.

- "De regering van Kosova verzet zich terecht tegen de druk"

Henry H. Perritt Jr., professor aan de rechtsfaculteit in Chicago (VS), maakte in een boodschap aan de Kosovaarse regering allusie op de EU-druk om het Zespuntenplan toch te aanvaarden. Dat plan is een inbreuk op de soevereiniteit van een onafhankelijke staat, zo stelde hij. Het draagt bij tot de opdeling van Kosova. Het biedt Servië de kans om zijn soevereiniteit over Kosova opnieuw te laten gelden. Hij bezwoer de Kosovaarse regering die diplomatieke dwaling niet te steunen.

- "Nog een belangrijke Servische diplomatieke overwinning in de VN"

Deze en gelijkaardige titels waren te lezen in de internationale pers, zowel in Europa en de VS als in Rusland. Het Zespuntenplan werd algemeen een diplomatieke overwinning voor Belgrado genoemd. De Russische krant Vremya Novosti stelde dat VN-resolutie 1244 de territoriale integriteit van Servië bevestigt.

- "VN en EU willen Kosova langs etnische lijnen opdelen”

Albin Kurti, leider van de Kosova-Albanese drukkingsgroep “Zelfbeschikking”, verzette zich heftig tegen een etnische opdeling van Kosova en beschuldigde de internationale gemeenschap ervan zo de weg vrij te maken voor een Servische republiek in Kosova.



- "Europese missie mag niet bijdragen aan opdeling Kosova"

Joost Lagendijk, Europarlemenslid en verslaggever over Kosova in het Europese Parlement, vindt dat het EP moet overwegen de financiering van de Europese missies in Kosova te stoppen als deze bijdraagt aan de opdeling van het land.

- "VN aanvaardt Zespuntenplan voor Kosova – Vaarwel onafhankelijkheid”

Vuk Jeremiæ, Servische minister van Buitenlandse Zaken, verklaarde aan B92 dat het VN-rapport expliciet bevestigt dat EULEX “status-neutraal” is, wat waarborgt dat niets van het mandaat kan aangewend worden om het Plan-Ahtisaari voor een onafhankelijk Kosova uit te voeren.

- "Kosova is onafhankelijk, het zal dat blijven”

Martti Ahtisaari, ontwerper van het “Plan-Ahtisaari” voor een onafhankelijk Kosova en laureaat van de Nobelprijs voor Vrede in 2008, benadrukte in zijn toespraak na de uitreiking van de Nobelprijs (10.12.08) dat de onafhankelijkheid van Kosova onomkeerbaar is. Hij voegde daaraan toe dat Servië moet toegeven dat er vroeger in Kosova iets huiveringwekkends gebeurd is en dat het Kosova moet erkennen als onafhankelijke staat.

Radicalisering van de publieke opinie in Kosova



De commotie over de EULEX-UNMIK- kwestie heeft van de weeromstuit de Albanese geesten geradicaliseerd. Albin Kurti, oud-studentenleider, ex-politieke gevangene in Servië en thans voorman van de actie- en drukkingsgroep “Zelf- beschikking” kon een jaar terug slechts honderden jongeren mobiliseren. Nu kan hij vele duizenden Kosovaren laten betogen tegen het Zespuntenplan van de VN.

Graffiti als "EULEX - Made in Serbia" verschenen in Pristina. Radicale verklaringen van opiniemakers en politici stapelden zich op. Vele duizenden Albanese Kosovaren betoogden in Pristina op 19.11.2008 en 02.12.2008. Slagzinnen waren o.m. "EULEX-UNMIK: opkrassen en wegwezen", "Ga naar Servië, Lamberto Zannieroviċ" (Lamberto Zannier is hoofd van UNMIK),

"Hashim - knap en verraderlijk" (Hashim Thaçi is Eerste Minister van Kosova).

De VN-Veiligheidsraad keurt het Zespuntenplan goed op 26.11.2008

Skender Hyseni, Kosovaarse Minister van Buitenlandse Zaken, herhaalde voor de Veiligheidsraad dat de Kosovaarse overheid dit plan niet aanvaardt. Verder zei hij: "Het Zespuntenplan zou 2 parallelle gezagsstructuren creëren en daardoor Pristina verhinderen om gans het land onder zijn gezag te krijgen."

Servië aanvaardde het plan op voorwaarde dat de ontplooiing van EULEX geen uitvoering van het Plan-Ahtisaari inhoudt.

De Russische ambassadeur bij de VN, Vitaly Churkin, stelde: "Er is de facto een opdeling van Kosova".

Javier Solana, Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid van de Europese Unie, verklaarde anderzijds dat de EULEX-missie met 2000 medewerkers over heel Kosova zou kunnen ontplooid worden half december 2008.

EULEX aan de slag in Kosova vanaf 10.12.2008



Deze grootste burgerlijke Europese missie ooit startte haar operaties in Kosova. Ongeveer 1700 medewerkers gingen aan de slag: procureurs, rechters, politiemensen en douaniers. Opdracht van EULEX: een stevige basis betreffende justitie, politie en douane helpen leggen in Kosova. Hoofd ervan is de Franse generaal Yves de Kermabon. Hij is oud-commandant van de NAVO in Kosova.

Kan EULEX opereren in gans Kosova? Er is geen eensluidendheid. De toekomst zal het moeten uitwijzen.



Resolutie van het Europese Parlement over Kosova d.d. 05.02.2009

De Kosova-resolutie van het EP werd met een overgrote meerderheid goedgekeurd. De voornaamste tegenstand tegen de resolutie kwam van Grieken, Roemenen en communisten. De tekst ademt duidelijk de gehechtheid aan de beginselen van soevereiniteit en territoriale integriteit van de onafhankelijke staat Kosova uit en het EP verwerpt bijgevolg elke opdeling van het land. Daarnaast gelooft het EP in de cruciale rol van EULEX om Kosova uit te bouwen tot een open, democratische staat met volle respect voor de Europese standaarden en voor de rechten van de diverse minderheden.

De resolutie handelt over de rol van Europa en het bestuur van Kosova. Grasduinend in de resolutie hierbij enkele citaten van opvallende topics.

Rol van Europa

- Inzet van EULEX in het gehele Kosovaarse gebied, ook ten noorden van de rivier Ibar.

- Verwerping van de opdeling van Kosova.

- Overname door EULEX van de UNMIK-taken in geheel Kosova.

- Aansporing van de Servische overheid tot medewerking aan EULEX, teneinde toekomstige toetreding tot de EU betere kansen te geven.

- Met spoed de achterstand van rechtszaken aanpakken.

Rol van bestuur van Kosova

- Tevredenheid over de betere veiligheidssituatie.

- Bescherming van minderheidsrechten verankeren in grondwet.

- Pleidooi voor interculturele en interreligieuze dialoog.

- Oplossingen nastreven voor stateloze zigeuners.

- Klemtoon op eerbied voor culturele verscheidenheid.

- Aansporing tot regionale samenwerking met Servië voor zaken van algemeen belang.

- Bestrijden van nepotisme en corruptie.

- Investeren in hernieuwbare energie.

Een jaar onafhankelijkheid: een balans

Rome is niet op één dag gebouwd, een vrij en welvarend Kosova evenmin. Het moet gezegd dat de sociaal-economische toestand niet noemenswaardig verbeterd is het afgelopen jaar. Op initiatief van de EU is er in Brussel wel de internationale donorconferentie van 11 juli 2009 geweest die 1,2 miljard euro opleverde voor de economische ontwikkeling van het land in de komende drie jaar. Om de resultaten hiervan op het terrein te zien is het uiteraard te vroeg.

Bovendien had Kosova de jongste maanden ook nog andere katten te geselen. De jonge staat werd en wordt bedreigd in zijn soevereiniteit en territoriale integriteit en moet zich afzetten tegen inmenging in binnenlandse aangelegenheden door een buurstaat. Voorwaar geen geschikt klimaat voor duurzame samenlevingsopbouw en zeker niet gunstig voor investeringen.

Daarenboven is de internationale gemeenschap niet altijd rechtlijnig in haar optreden. Of beter, vaak mist ze de moed om orde op zaken te stellen. Zo is de situatie in Noord-Kosova zodanig verrot door de abdicatie van de internationale gemeenschap dat de opdeling van het land een realiteit dreigt te worden. Het schandelijk falen daar kan in de toekomst de oorzaak zijn van nieuw Balkangeweld. Laat ons hopen dat met wijsheid en moed dergelijk scenario kan voorkomen worden.

De uitdaging: duurzame vrede in Kosova of een nieuwe Balkanoorlog



Toen ik bijna tien jaar geleden voor het eerst op werkbezoek was in Kosova, even na de capitulatie van Servië in juni 1999, hoorde ik er voortdurend spreken over de dreigende “kantonnering” van Kosova. De Kosovaarse Albanezen verduidelijkten mij dat het ging om een nieuwe strategie van Servië om her en der in het land autonome Servische enclaves te creëren. Zo wilde men op termijn een toekomstige onafhankelijke staat Kosova bij voorbaat ondermijnen. Dat ook Rusland zich achter deze strategie schaarde moge blijken uit wat internationaal bemiddelaar Martti Ahtisaari in zijn boek schreef in 2000 over een geheim pact van Milosevic met Russische generaals om van het noorden van Kosova een Servische zone te maken (zie hoger).

De door Belgrado nagestreefde tweedeling van Kosova heeft - paradoxaal genoeg - een flinke steun in de rug gekregen door het Plan-Ahtisaari. Omdat een overeenkomst tussen Belgrado en Pristina over een definitief statuut voor Kosova onmogelijk bleek en omdat een Russisch veto in de VN-veiligheidsraad te verwachten was, ontwierp bemiddelaar Ahtisaari een compromis-voorstel voor een definitief statuut. Een internationaal topfunctionaris in Kosova omschreef dit plan cynisch als volgt: een pro-Servisch plan om de Albanese Kosovaren onafhankelijkheid te bezorgen.

Enkele voorbeelden:

- Kosovaarse gemeenten met een Servische meerderheid krijgen uitgebreide autonome bevoegdheden, terwijl de andere gemeenten onder het gezag van Pristina vallen; dit schept rechtsongelijkheid op etnische gronden of apartheid;

- de Kosova-Serviërs ontvangen financiering uit Belgrado; ook een ongelijkheid op etnische basis en een negatie van de de soevereiniteit van Pristina;

- de mijnstad Mitrovica wordt opgedeeld in twee aparte gemeenten: een Servisch Noord-Mitrovica en een Albanees Zuid-Mitrovica.

De Kosovaarse Albanezen hebben het Plan-Ahtisaari noodgewongen aanvaard en in wetten omgezet. De Kosovaarse Serviërs kunnen hun „kantonnering“ realiseren. Wat zal overblijven is een gespleten land met fundamentele ongelijkheden tussen de bevolkingsgroepen. De voorrechten voor de Serviërs zijn in feite een discriminatie van de andere minderheden.

Naar een nieuwe Balkanoorlog?

De internationale gemeenschap heeft zich steeds verzet tegen opdeling van Kosova uit vrees voor „etnische grenzen“. Opdeling is een grote bedreiging voor het multi-etnische karakter van de staat. De Serviërs die in dorpen in het zuiden wonen zijn trouwens tegen opdeling en dreigen massaal te vertrekken uit Kosova als het zover komt. Anderzijds zouden Albanese minderheden in buurlanden (in Zuid-Servië, in Macedonië en in Montenegro) de opdeling kunnen aangrijpen om op hun beurt onafhankelijkheid of aansluiting bij Kosova na te streven. Dit zou dan weer de Serviërs in Bosnië kunnen stimuleren om zich af te splitsen. In zulk scenario is een nieuwe Balkanoorlog niet veraf.

Duurzame vrede afdwingen

De EU moet alle drukmiddelen aanwenden om in Kosova en de Balkan de vrede te bewaren:

- EULEX moet één effectieve rechtstaat helpen vestigen in heel Kosova;

- Servië moet aan een aantal voorwaarden voldoen voor het kandidaat-EU-lid kan worden: verontschuldigingen aanbieden voor de gruwelen van het verleden, actieve medewerking om de vermisten op te sporen, stopzetten van de financiering van de apartheid in Kosova, erkennen van de soevereiniteit en de territoriale integriteit van Kosova. Zo krijgt duurzame vrede reële kansen in Kosova en in heel de Balkan.

Bart Staes

17 februari 2009