Energiehonger bedreigt voedselvoorziening

• 2008-04-21

De stijgende voedselprijzen zijn brandend actueel. Niet in het minst omdat de laatste tijd over heel de wereld serieuze opstanden uitbreken: tegen de hoge prijs van tortilla's in Mexico, tegen het exportverbod van soja in Argentinië, tegen de stijgende broodprijs in Egypte, tegen de hoge rijstprijs in Bangladesh, tegen de stijgende kosten van levensonderhoud in Haïti... Ook in ons land is de stijgende voedselfactuur voelbaar.

De aanleiding voor de rellen verschilt per land, maar de oorzaak is steeds dat de ingrediënten voor het basismenu van het volk onbetaalbaar worden. Rijst, basisvoedsel nummer één, is in één jaar tijd 31 procent duurder geworden, soja 87 procent en tarwe 130 procent. De gemiddelde prijs voor voedsel steeg sinds het midden van 2007 met zo’n 40 procent!

José Manuel Barroso, voorzitter van de Europese Commissie, houdt vol dat de stijgende prijzen vooral het gevolg zijn van groeiende economieën in China en India en tegenvallende oogsten. Het wordt echter moeilijk om de ogen gesloten te houden voor de impact van de biobrandstoffen.

Zelf benoem ik ze liever als agrobrandstoffen want deze brandstoffen hebben op zich geen enkele band met het begrip biologisch.

Impact van de energiehonger

De groeiende vraag naar agrobrandstoffen wordt vooral gestimuleerd vanuit het Westen. Begin dit jaar lanceerde de Europese Commissie in haar ambitieuze klimaatplan de doelstelling omtegen 2020 10% van alle brandstoffen te vervangen door agrobrandstoffen.

Dat daar intussen duizenden hectaren landbouwgrond en bos voor wordt ontgonnen is ondertussen keiharde realiteit. Maar de impact is desastreus, de ecologische voetafdruk enorm. Ontbossing verhoogt de erosie, groene longen worden omgehakt, biodiversiteit verdwijnt, monoculturen nemen de overhand, de strijd om de invoering van GGO’s lijkt legitiem, inheemse volkeren worden in hun voortbestaan bedreigd, mensen verliezen hun job en hun inkomen. Basisvoedsel wordt onbetaalbaar.

Groen! vraagt aan de productie van biobrandstoffen hoge sociale en milieustandaarden te koppelen. Vele hectaren in het Zuiden kunnen effectief gebruikt worden om agrobrandstoffen te produceren. Deze nieuwe energie zou effectief een hefboom kunnen zijn om de armoede in het Zuiden uit te roeien. Alleen neemt de vraag naar alternatieve energie vandaag zo’n hoge vlucht, en zijn dermate weinig voorwaarden gekoppeld aan de productie ervan, dat ze eerder een bedreiging vormen dan een kans.

Het schaamlapje dat welvaart moet brengen.

Vele landen in de derde wereld staan vandaag op een kruispunt. De steeds toenemende bevolking zoekt naar een goed draaiende economie. Tegelijk verhogen invloedrijke buitenlandse krachten, waaronder ook de EU, de druk op het Zuiden. Zij hebben er veel voor over om de regio te privatiseren en te industrialiseren. Van de 36 landen die in die houtgreep zitten, is tweederde Afrikaans.

Nieuwe grootschalige agrobrandstofprojecten schieten in Afrika als paddenstoelen uit de grond. Aan Afrikanen wordt verteld dat de export van agrobrandstoffen goed is voor hun ontwikkeling, voor de economie én voor het milieu. Het plaatselijke enthousiasme is dan ook groot. Men hoopt immers dat deze nieuwe industrie de landen uit het slop zal halen en hun de nodige autonomie op vlak van energievoorziening zal bezorgen.

Landbouw zonder boeren

Er zijn echter weinig bewijzen dat dit soort marktlogica werkt: deze ontwikkeling leidt eens te meer tot meer monoculturen, gecontroleerd door grote industriële concerns en rijke landeigenaars. Het leidt ook tot een landbouw zonder boeren. Mensen worden van hun land gezet onder economische druk of door toenemende agrochemische vervuiling. Ze worden vervangen door machines of moeten in zeer slechte arbeidsomstandigheden werken.

Het feit dat er zoveel ongenoegen is en dat her en der spontaan opstanden ontstaan, maakt duidelijk dat de boeren in het Zuiden er alleszins niet rijker op worden.

- 75% van de armste wereldbevolking leeft in rurale gebieden. Geschat wordt dat 900 miljoen mensen met $ 1 per dag moeten rondkomen. Het merendeel leeft in Sub-Saharaans Afrika en Zuid-Azië.

- De meeste arme mensen hangen voor hun levensonderhoud direct of indirect af van landbouw.

- In Afrika zal de vraag naar voedsel de kaap van $ 100 miljard bereiken in 2015, dubbel zoveel als in 2000.

- Sub-Saharaans Afrika is de enige regio waar de voedseloogsten volledig zijn ingestort, de opbrengsten bedragen maar een derde van de Aziatische oogst

- Het merendeel van de boeren in Sub-Saharaans Afrika zijn vrouwen.

Meer problemen dan oplossingen

Duidelijk is intussen ook dat deze agrobrandstoffen meer problemen veroorzaken dan dat ze er oplossen. Zo weten we dat de gigantische palmolieplantages in Indonesië leiden tot de vernietiging van het regenwoud. We weten dat soja- en suikerrietplantages in Brazilië leiden tot het omkappen van het Amazonewoud. We weten intussen ook dat de graanprijs wereldwijd de pan uitswingt door het ethanol-effect.

We kunnen zelfs ernstige vragen stellen bij de eigenlijke energiebesparing en verminderde CO2-uitstoot in deze 'landbouw voor brandstoffen'. Uit sommige onderzoeken blijkt immers dat meer energie verbruikt wordt in de productie dan het eindproduct op zich voortbrengt. Uit andere studies blijkt hoe bij het afbranden van wouden en turfgronden om land vrij te maken voor agrobrandstoffen, meer CO2 vrijkomt dan bij het verbranden van fossiele brandstoffen zelf.

Op korte termijn lijkt de agro-industrie een goede zaak, maar de effecten op langere termijn zijn onverwijld vernietigend. Het milieu, de biodiversiteit, de samenleving als geheel lijden hieronder. Want de grootste rijkdommen in het Zuiden (mensen, land en biodiversiteit) worden uitgebuit ten behoeve van de grote energiehonger van de rijke landen, waaronder de EU, de VS, China en India. Dat schept ook ethische problemen: wie vandaag een 100-liter benzinetank vult met bio-ethanol moet weten dat voor de productie ervan een hoeveelheid maïs wordt verwerkt die het equivalent is van een jaar lang basisvoedsel voor één persoon. Is het aanvaardbaar voedsel te gebruiken om een klein half miljard autobestuurders te laten rijden daar waar meer dan 3 miljard mensen honger hebben? Neen dus.

De sociale onrusten moeten ernstig genomen worden. “Stijgende voedselprijzen leiden immers tot ondervoeding, één van de vergeten millenniumdoelstellingen. Op lange termijn gaat deze crisis over een verlies aan talenten, ze legt een hypotheek op intellectuele én fysische groei van mensen in ontwikkelingslanden”, stelt Robert Zoellick, voorzitter van de Wereldbank.

Een New Deal voor het wereldvoedselbeleid

De Wereldbank riep haar lidstaten prompt op om een half miljard dollar te pompen in het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties. En ze wil haar budget voor landbouwsubsidies voor Sub-Saharaans Afrika verdubbelen tot 800 miljoen dollar.

Een rapport van de Wereldbank stelde recent nog dat investeringen in duurzame landbouw economisch en ecologisch noodzakelijk zijn. Een scherpe bocht in het liberale denken van deze instelling die anders de vrijhandel ‘tout court’ bepleit.

Tegelijk wil de EU haar eigen landbouwsubsidies geleidelijk afbouwen. Enkele concrete suggesties in de ‘Gezondheidstoets van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid’ van het Europese Parlement, komen tijdens het Frans voorzitterschap op de agenda. En ook in het klimaatdebat klinkt de vraag om de doelstellingen inzake hernieuwbare energie te herbekijken steeds luider.

In het Europees Parlement proberen we alvast hoge milieu- en sociale criteria in te voeren voor de productie van agrobrandstoffen. In de milieucommissie gebeurt dat door aanpassingen van de richtlijn over schone brandstoffen (rapport Dorette Corbey) en in de energiecomissie probeert mijn groene collega Claude Turmes als rapporteur de door de Commissie voorgestelde doelstelling van 10 procent agrobrandstoffen uit de klimaatvoorstellen van de Commissie te halen. Hij heeft al onze steun!