AA
Blijven leven mag geen stukken van mensen kosten

Waar eindigt de fictie en begint de realiteit bij de uitstekende film The Constant Gardener , naar een thriller van John le Carré? Gebruiken farmareuzen dompelaars uit derdewereldlanden om hun producten op te testen? Zonder hun 'patiënten' te informeren en zonder verantwoordelijkheid te nemen bij mogelijke bijwerkingen?

Dat het kan bewees het geval Pfizer in Nigeria. De geneesmiddelenproducent testte bij jonge kinderen een nieuw middel tegen hersenvliesontsteking. Resultaat: 100 doden en minstens evenveel anderen dragen nog altijd de gevolgen van de test.

Een prijs op je hoofd
In dezelfde reportage die het nieuwsmagazine Terzake (Canvas) hierover begin juli uitzond, werd ook het verhaal gebracht van enkele Zuid-Koreaanse leukemiepatiënten. Ten dode opgeschreven werden zij vrijwillig proefkonijn voor het testen van een nieuw geneesmiddel: Glivec. Het product van het Zwitserse farmabedrijf Novartis werkt wonderwel en het wordt op de markt gegooid. Met het empathisch vermogen van een jachtluipaard in een kudde gazellen: de proefpersonen moeten het product voortaan aanschaffen tegen marktprijzen. Die zijn zo hoog dat ze die niet of amper kunnen betalen.

Wat opgaat voor Glivec in Zuid-Korea, gaat zeker op voor de beschikking over geneesmiddelen in de derde wereld. De armste landen van deze wereld zijn financieel vaak niet in staat om levensnoodzakelijke geneesmiddelen aan te kopen en die op hun beurt door te verkopen aan de zieken in hun land. En dat terwijl sommigen kampen met dramatische problemen inzake volksgezondheid.

Patente situatie?
De grote boosdoener zijn de intellectuele eigendomsrechten die op deze producten gelden. De farmasector steekt immers vaak veel geld in het ontwikkelen van nieuwe medicijnen en verdient dat geld later terug door er gedurende een periode van minimum 20 jaar een patent op te nemen. Dat verzekert de producenten ervan dat ze winst kunnen maken. Veel winst meestal. Zolang het patent geldt kunnen andere producenten hetzelfde geneesmiddel maar maken als ze daarvoor geld betalen aan de oorspronkelijke ontwikkelaar van het medicijn.

Daar komt nog bij dat veel geneesmiddelen die worden gebruikt voor het behandelen van tropische ziekten te duur zijn of niet langer worden geproduceerd omdat de internationale markt daarvoor niet winstgevend is. Uit een rapport van april 2006 van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) blijkt bovendien dat bescherming van intellectuele eigendom niet stimulerend werkt voor de ontwikkeling van geneesmiddelen tegen ziekten die vooral de ontwikkelingslanden treffen.

TRIPS
De internationale regeling mbt. minimumnormen voor intellectuele eigendomsrechten werd in 1994 vastgelegd tijdens onderhandelingen van de Wereld HandelsOrganisatie (WTO). Het gaat om de zgn. TRIPS-overeenkomst (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights).

Zo'n akkoorden zijn verdedigbaar - wie iets uitvindt of ontwikkelt mag daar de vruchten van plukken - maar plaatsten de armste landen wel voor grote problemen mbt. geneesmiddelen. Daarom werd er in 2003 - na puik onderhandelingswerk van de EU - een tijdelijke uitzondering voorzien op het TRIPS-akkoord. Hierdoor kunnen derdewereldlanden onder zgn. 'dwanglicenties' geneesmiddelen tegen een goedkopere prijs laten produceren of invoeren uit landen die hen willen helpen. Dit gebeurt dan zonder de inmenging van de patenthouders.

Geavanceerde logica
Dat is een hele stap vooruit, maar van die uitzondering is niet één keer gebruikgemaakt. Momenteel worden op en vanuit het Europese niveau onderhandelingen gevoerd om van deze uitzondering de regel te maken. Het Europees Parlement vraagt zich af wat het nut is een clausule die niemand gebruikt. De Europese Commissie, van haar kant, schermt met het argument dat een uitzondering die niemand gebruikt daarom nog geen slechte uitzondering is.

Tijdens de debatten, die hierover in de tweede week van juli 2007 werden gehouden, bleek dat het EP zich niet zomaar tevreden zou stellen met deze geavanceerde vorm van logica. Vooraleer we overgaan tot een permanente uitzondering vragen we in een gezamenlijke resolutie dat de Raad en de Commissie ook andere, flankerende maatregelen nemen.

Het EP stelt voor
De afgelopen twee jaar heeft de EU weliswaar ruim 80 miljoen euro uitgetrokken voor aan armoede gerelateerde ziektes in de ontwikkelingslanden, maar er is meer nodig. Zo kan de Commissie gezamenlijke openbare aanbestedingsstrategieën mbt. de aankoop van medicijnen steunen. In de praktijk betekent dit dat de aangevraagde hoeveelheden groter zijn en dat de prijzen dus makkelijker kunnen zakken. Voorts moeten er (financiële) maatregelen genomen worden om de lokale productie van geneesmiddelen te stimuleren en moet de EU ontwikkelingslanden die gebruik willen maken van de TRIPS-uitzondering met raad en daad bijstaan. Ook de farma-industrie wordt gevraagd een geste te doen door geneesmiddelen in hogere volumes aan te bieden, maar met een kleinere winstmarge.

Het EP gaat er anderzijds ook van uit dat de ontwikkelingslanden hun best moeten doen om ervoor te zorgen dat geneesmiddelen die zij via deze mogelijkheid aankopen, niet zomaar worden doorverkocht aan andere landen, maar uitsluitend worden gebruikt voor de eigen, noodbehoevende bevolking.

Zoeken naar evenwicht
De Europese Unie doet er goed aan deze boodschap van het EP mee te nemen naar de nieuwe onderhandelingen. Ondernemingen mogen gerust winst maken, geneesmiddelenproducenten hebben daartegenover ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Beide belangen in balans brengen en ervoor zorgen dat ernstig ziek zijn in de derde wereld niet automatisch hoeft te leiden tot de dood is een moeilijke, maar niet onmogelijke opdracht. Blijven leven hoeft geen stukken van mensen te kosten.

Bart Staes
Europees Parlementslid voor Groen!

Aangenomen tekst

Begrippenkader

GroenDe enige partij die sociaal én milieuvriendelijk is.

www.groen.be

De Groenen/EVAGroenen en Europese Vrije Alliantie in het Europees Parlement.

www.greens-efa.eu

Samen ijveren voor een beter Europa en klimaat?