Bankieren kan ook op een eerbare wijze

• 2009-04-07
• Geldzaken & handel

Op de G20 top praatten wereldleiders over niet minder dan het redden van de wereldeconomie en een nieuwe mondiale financiële architectuur. Vele politiek leiders tonen graag staatsmanschap. Maar misschien moeten we het in Europa eerst toch nog eens over ethiek, eerlijkheid en transparantie hebben. Want de EU heeft een lelijke januskop.

Bankiers, managers, aandeelhouders én beleidsmakers hebben zich de laatste jaren gedragen als lemmingen. Ondanks dat velen eigenlijk wisten of hadden moeten of kunnen weten dat het handelen in financiële producten die ze zelf niet begrepen, onverantwoorde risico’s met zich meebracht, renden ze keihard door richting de afgrond. Dankzij het veiligheidsnet, genaamd overheden en belastinggeld, zijn de meesten — behalve investeringsbank Lehman Brothers — voorlopig niet in die afgrond gedonderd en overeind gebleven.

Miljardair en filantroop George Soros schreef deze week dat het redden van financiële instellingen in westerse landen op zich een goede zaak was, maar wel met het perverse bij-effect. Omdat Afrikaanse en Zuidoost-Aziatische landen niet hetzelfde konden doen voor hun in nood verkerende financiële instellingen, vloeide er kapitaal van deze perifere landen naar rijke centrumlanden. Protectionisme wordt dezer dagen door iedereen verfoeid, maar vond het eerst plaats in de financiële wereld.

Het is erg verontrustend dat de Europese Unie pleit voor meer toezicht en regulering op de eigen financiële sector maar in Afrikaanse landen juist op de oude voet verder gaat.

De EU is volop bezig samenwerkingsakkoorden (Economic Partnership Agreements, EPA’s) af te sluiten met alle zogenaamde ASC-ontwikkelingslanden (Afrika, Stille Zuidzee en Caribisch gebied). Dit gebeurde onder druk van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) die tegen de speciale handelstarieven voor die landen is. De ASC-landen, veelal voormalige koloniën van Europese landen, kregen onder iets gunstiger voorwaarden toegang tot de Europese markt.

Een week voor de G20-top - waar Europese leiders een pleidooi houden voor regulering van de financiële sector en bijvoorbeeld het aan banden leggen van belastingparadijzen - werd het eerste EPA beklonken met Cariforum, een organisatie van Caribische landen. In de EPA´s wordt voorzien dat de landen alle financiële diensten volledig moeten liberaliseren. De helft van de Cariforum-landen zijn officieel erkend als belastingparadijzen. Dat betekent dat er dus alweer volop achterpoortjes worden gemaakt voor de handel in allerlei rommelkredieten en zwart geld zonder enig toezicht. Dat is gezien de impact van de huidige crisis onverantwoord en onbegrijpelijk. Het is extra wrang, schreef econoom Joseph Stiglitz terecht, dat de armste landen het zwaarst getroffen dreigen te worden door de financieel-economische crisis, terwijl zij er geen deel aan hebben gehad. Stiglitz is voorzitter van een VN-commissie die hervormingen voor 's werelds monetair en financieel systeem voorstelt in een voorlopig rapport. Dat rapport stelt dat in de derde wereld dit jaar 30 tot 50 miljoen mensen extra werkloos zullen worden en er 200 miljoen mensen in extreme armoede geduwd zullen worden.

Eén van de oorzaken van armoede is gebrek aan kapitaal en investeringen, hetgeen deels verklaard kan worden door kapitaalvlucht en belastingontduiking via belastingparadijzen. Op 10 maart onthulde de ngo Global Witness dat grote Europese banken als BNP Paribas, HSBC, Banco Santander en Barclays volop meewerken met het wegsluizen van geld van corrupte en niet-democratische leiders in Afrika en Centraal-Azië.

Gastheer van de G20, de Britse premier Gordon Brown, pleit ook voor een aanpak van belastingparadijzen, iets wat hij zelf als minister van Financiën weigerde. En nu hij het wél zegt te willen, meldde The Sunday Times afgelopen weekend dat premier Brown's minister verantwoordelijk voor beleid rond The City, het financiële hart in Londen, Lord Myners, zélf een afgeschermde trust heeft in belastingparadijs Jersey, om zo zijn aandelen in het Ermitage Hedge Fund 250.000 dollar af te schermen. De reactie luidde dat er netjes belasting is betaald, maar zijn dit de voorbeelden voor transparantie die politiek leiders aan burgers dienen te geven?

Misschien zou het goed zijn als Brown eerst een ‘mea culpaatje’ slaat? President Obama komt ook en toont opnieuw dat hij het nieuwe soort van leiderschap inhoud geeft: ‘Ik weet dat Amerika een deel van de verantwoordelijkheid draagt voor de rotzooi waar we in zitten. Maar ik weet ook dat we niet hoeven kiezen tussen een chaotisch en keihard kapitalisme en een onderdrukkend door de overheid geleide economie. Dat is de valse keuze die niet in het belang is van ons volk of van welk volk dan ook.’

Paul Krugman, Nobelprijswinnaar economie , citeerde deze week Larry Summers, destijds Amerikaans viceminister van Financiën. Summers noemde in een lezing van het jaar 2000 over de economische crisette die sommige landen als Argentinië, Rusland en Aziatische staten teisterde in de jaren ’90, enkele factoren waardoor de VS toen niet geraakt werd: goed gekapitaliseerde en gecontroleerde banken, transparante bedrijfsboekhoudingen...

Het zijn dit soort maatregelen waar ook Brown een week geleden in het Europees Parlement naar verwees. En Europa moet de leiding nemen bij het vinden van oplossingen voor de mondiale crisis op de G20-top vonden Brown en commissievoorzitter Barroso. Het zijn wel bij uitstek twee politici die pleitbezorgers waren van een deregulering van de financiële sector.

Net als de acht leden van de zogenaamde Larosière Group, die door de Europese Commissie werd aangesteld om te adviseren over hervormingen van de financiële wereld. Hoewel er best een Europees toezichthouder voor alle Europese financiële instellingen zou komen, (misschien zelfs mondiaal, het is immers een geglobaliseerde wereld?) wil voormalige IMF-topman Larosière afstappen van het 'onrealistische' idee van één Europese toezichthouder. Hij wil 'gestructureerd overleg tussen de nationale toezichthouders organiseren', terwijl gestroomlijnd Europees toezicht wellicht ook de werklast die nu al bestaat voor financiële instellingen zou kunnen verlichten.

Maar er is ook iets vreemd aan de hand met de samenstelling van de Larosière Group. Uit een onderzoek van ngo's 'Corporate Europe Observatory' en 'Friends of the Earth' bleek dat vier experts direct gelieerd zijn of waren aan grote financiële instellingen die medeverantwoordelijkheid dragen voor de financiële crisis (en de andere vier meer indirect):

* Jacques de Larosière: covoorzitter van de financiële lobby groep Eurofi en tot recent adviseur van BNP Paribas.

* Rainer Masera: ex managing director van de Europese arm van het failliete Lehman Brothers

* Onno Ruding: adviseur van Citigroup, eigenaar van Citibank.

* Otmar Issing: adviseur van Goldman Sachs

* Callum McCarthy: voormalig hoofd van de Britse 'Financial Services Authority'

* Leszek Balcerowicz: een prominent promoter van deregulering

* José Pérez Fernández: consultant voor enkele grote banken

* Lars Nyberg: bankier, nu vice-voorzitter van de Zweedse Nationale Bank.

Het is een beetje verontrustend als alleen bankmensen of adviseurs of controleurs van banken het Europese vertrouwen in de sector moeten herstellen. Financiën is te belangrijk om het alleen aan financiële specialisten over te laten. Professor Simon Johnson, ooit hoofdeconoom van het IMF, schrijft in The Atlantic dat de huidige Amerikaanse crisis veel parallellen vertoont met de crises uit de jaren ’90: “In de VS en de derde wereld speelden zakenbelangen van een elite — financiers, in het geval van de VS — een centrale rol bij het ontstaan van de crisis. Ze gokten almaar zwaarder, met de impliciete steun van de overheid, tot een ineenstorting onvermijdelijk was. Alarmerender is dat ze hun invloed nu gebruiken om precies het soort hervormingen te verhinderen die nu — en snel — nodig zijn om de duikvlucht van de economie te keren”.

Bankiers en managers, die moeten zich gewoon maar eens even beheersen — zoals Obama bij Jay Leno zei “enough is enough” en dus gewoon hun werk doen, ten dienste van de reële economie. Daarom tot slot enkele concrete voorstellen om de financiële sector weer meer ten dienste te stellen van de reële economie en mensen. Stel een Europese beroepseed voor bankiers in. Bescherm op Europees niveau de titel 'ethisch en duurzaam bankieren'. Beoordeel bij de beloning van het top management van banken niet alleen op basis van financiële criteria. Verplicht eerlijke duurzaamheids jaarverslagen door banken. Verplicht banken en financiële instellingen om te melden of spaargeld of belegging verzekerd is en zo ja op welk niveau. Verplicht vakbonden, pensioenfondsen en staatsbanken om hun reserves vooral te investeren in groene, ethisch verantwoorde beleggingsfondsen met het oog op werkgelegenheid (Green New Deal), milieu, mens. Maximale transparantie is nodig. Stimuleer het gebruik van lokale, niet-inwisselbare munteenheden (er zijn al 150 voorbeelden van!) om zo de lokale economie te versterken waar nodig. Spiegel investeerders niet langer die verleidelijke en onrealistische rendementen van minstens 15 % voor. Er is geen “free lunch” : hoe hoger de (verwachte) rendementen, hoe hoger de (zichtbare of onzichtbare) risico’s.

Bart Staes