Europese akkoorden met tabaksgiganten staan onder zware druk

• 2015-05-18
• Gezondheid & consumenten Geldzaken & handel

Europees commissaris Kristalina Georgieva komt vanavond voor het eerst in de plenaire vergadering van het Europees Parlement tekst en uitleg geven over de omstreden akkoorden met tabaksgiganten als Philip Morris. Dat bedrijf kocht in 2004 een strafproces in New York af via een uitgebreid akkoord voor twaalf jaar met de EU. Nadien volgden nog enkele tabaksmultinationals met vergelijkbare deals (1). Europees parlementslid Bart Staes (Groen) volgt de zaak al jaren op de voet: "Georgieva gaf recent aan dat ze eind mei een evaluatie van de resultaten van die tabaksakkoorden zal ontvangen en bekend maken. Die leken destijds veelbelovend, maar ruim tien jaar later hebben ikzelf en tal van experts zeer grote twijfels of deze akkoorden wel moeten worden voorgezet." 

De schade voor de Europese schatkisten door fraude en illegale handel met sigaretten wordt geschat op 10 miljard euro per jaar, via verlies aan accijnzen en BTW. Bovendien ondersteunt het vaak gewelddadige georganiseerde misdaad. Uit onderzoek van de antifraudedienst OLAF werd de tabaksindustrie er 15 jaar geleden van verdacht direct medeplichtig te zijn aan de smokkel. Elke sigaret die door de douane van de zwarte markt werd geplukt, kon ze immers een tweede keer produceren en verkopen... In 2001 startte de Europese Commissie, samen met 10 lidstaten, een proces tegen een aantal tabaksfabrikanten wegens het mislopen van belastinginkomsten. Dat mondde uiteindelijk uit in een akkoord met Philip Morris.

Philip Morris International (PMI) kocht vervolging af door over een periode van 12 jaar 1,25 miljard dollar te betalen. Geld dat bedoeld was om fraude en illegale sigarettenhandel te bestrijden, wat helaas onvoldoende gebeurde. Staes: "Wij spraken ons destijds negatief uit over de manier waarop dit geld verdeeld werd tussen de Europese Commissie en de lidstaten. De Commissie zelf kreeg slechts 9,7%. De rest ging rechtstreeks naar de schatkisten van de lidstaten. Dit ondanks het feit dat de Commissie bevoegd is om de strijd aan te binden tegen de verspreiding van namaak- en illegale goederen. Volgens het EP ging deze verdeling in tegen de letter en de geest van het akkoord, dat is gesloten op basis van de afspraak dat de 1,25 miljard dollar moest worden gebruikt voor fraudebestrijding."

Staes: "De grote vraag is nu of de EU onderhandelingen moet opstarten om het PMI-akkoord na 2016 voort te zetten. Het punt is dat er twee andere opties zijn om de tabaksindustrie te dwingen om smokkel tegen te gaan. De technologie hiervoor is de zogenaamde 'tracking and tracing', een geavanceerde technologie waarmee elk pakje gevolgd kan worden."

Staes: "Ten eerste is er het internationaal overeengekomen WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC), dat door de EU is ondertekend, maar helaas nog amper geratificeerd. De Europese Commissie kondigt nu aan dat ze dit weldra gaat ratificeren. De lidstaten zouden best zo snel mogelijk volgen omdat hieraan ook bepalingen verbonden zijn voor tracking and tracing voor tabaksbedrijven. De vraag is vervolgens of eventuele nieuwe onderhandelingen niet in strijd zijn met enkele aspecten van dat FCTC, meer in het bijzonder artikel 5, lid 3, van de FCTC. Dat bevat de volgende aanbevelingen: "Wijs partnerschappen en niet-bindende of niet-uitvoerbare overeenkomsten met de tabaksindustrie af" en "Denormaliseer en, voor zover mogelijk, reguleer activiteiten die door de tabaksindustrie worden omschreven als "maatschappelijk verantwoord", met inbegrip van maar niet beperkt tot activiteiten die worden omschreven als "maatschappelijk verantwoord ondernemen". De evaluatie van de PMI-akkoorden die ik met de commissie begrotingscontrole een jaar geleden organiseerde, gaven alvast een zeer negatief beeld."

Staes: "Een groot probleem is ook het gebrek aan transparantie over de contacten tussen de Europese Commissie en de tabaksindustrie. Dat bleek uit de hele saga rond de ontslagen eurocommissaris John Dalli en de rol van topambtenaar en later adviseur van de PMI advocaat Michel Petite. Ik verwacht vanavond dus klare taal van Georgieva."

Staes: "Tot slot is er het toch wel gênante feit dat PMI de Europese Unie voor de rechter heeft gedaagd wegens het goedkeuren van de Tobacco Products Directive (TPD).  Deze richtlijn werd al afgezwakt door de tabakslobby en wordt nu dus juridisch aangevallen. Is dat het soort 'partner' waar je als beleidsmaker en beschermer van het algemeen belang deals mee wil sluiten?"

De tweede weg verloopt via de nieuwe tabaksrichtlijn van 2014. De groenen waren blij met de verstrenging van de tabakswetgeving in februari 2014, maar betreurden dat het eindresultaat van de onderhandelingen minder ambitieus was dan het oorspronkelijke Commissievoorstel. Het bereikte akkoord is een stap vooruit voor de EU om de enorme de gezondheids- en sociale problemen, die met tabaksproducten gepaard gaan, aan te pakken. Maar de TPD schiet tekort in vergelijking met de oorspronkelijke voorstellen en de goede voorbeelden uit andere landen. Het resultaat van een ongeziene lobbyoperatie van de tabaksindustrie. Met roken als doodsoorzaak nummer één in de EU (roken leidt tot 700.000 voortijdige sterfgevallen per jaar) zijn sterke regels van vitaal belang voor Europese burgers en de volksgezondheid, maar ook voor de belastingbetaler die opdraait voor de rekening van deze vermijdbare ziekten."

 

1) De overeenkomst met Japan Tobacco (JTI) loopt tot 2022 en de overeenkomsten met respectievelijk British American Tobacco (BAT) en Imperial Tobacco Limited (ITL) lopen tot 2030. Het is thans niet nodig om een mogelijke verlenging van deze overeenkomsten in de nabije toekomst te bespreken.