Briefing: Circulaire Economie - Nieuwe Europese regelgeving van 2/12/2015

• 2015-12-01
• Voeding & landbouw Klimaat & energie Sociaal beleid Gezondheid & consumenten Milieu & dierenwelzijn Geldzaken & handel Europa in de wereld

Wat is Circulaire Economie?

Het traditionele lineaire economische model is gebaseerd op een patroon van 'neem-maak-consumeer-gooi weg'. Een circulaire economie is gebaseerd op hergebruik, herstel, renovatie en recyclage in een bijna compleet gesloten kringloop waar producten en hun materialen een hoge waarde hebben en behouden. Circulaire economie heeft zowel een milieu- als economische logica. Een circulaire economie ontlast het milieu met positieve effecten op ecosystemen, biodiversiteit en menselijke gezondheid. Daarnaast stellen we zo het aanbod van grondstoffen veilig, hetgeen niet onbelangrijk is in de wetenschap dat de EU momenteel de helft van zijn gebruikte grondstoffen moet importeren. Tegen 2030 zouden we via een uitbouw van circulaire economie de netto-uitgaven aan grondstoffen in de EU kunnen beperken met jaarlijks 600 miljard euro, wat uiteindelijk geschatte voordelen van 1800 miljard euro per jaar oplevert en 2 miljoen nieuwe jobs creëert.

De Europese Commissie stelt morgen (2 december 2015) het nieuwe pakket Circulaire Economie voor. Dit pakket werd reeds voorgesteld in juli 2014, maar werd onder het mom van "betere regelgeving" en "niet ambitieus genoeg" teruggetrokken. Daarop beloofde Commissaris Frans Timmermans bevoegd voor duurzaamheid, met een ambitieuzer voorstel terug te komen tegen eind 2015. Zowel milieuorganisaties als bedrijven toonden hun ongenoegen en ook de Europese groenen legden Timmermans het vuur aan de schenen. Begin 2015 zei Timmermans in een vergadering met de Europese groenen dat hij "hun ongelijk zou bewijzen" en met een heel ambitieus voorstel zou terugkomen dat de gehele kringloop zou omsluiten.

 

Bart Staes, Europees parlementslid Groen:

"Ondertussen bestudeerden we de eerste gelekte versie van het nieuwe pakket en kunnen we niet anders dan vaststellen dat Timmermans zich voor de kar laat spannen van "Business Europe". De lobbykoepel Business Europe vroeg namelijk aan Timmermans, nog voor het originele voorstel in 2014 er kwam, om het pakket af te schieten. Uiteindelijk kon hij niet anders dan met een nieuw pakket terugkomen, maar de schade is wel aangericht."

"Het nieuwe pakket klinkt geweldig en ziet er alomvattend uit wat betreft de productiezijde, maar het ontbreekt aan cruciale elementen die wel aanwezig waren in het oorspronkelijke teruggetrokken voorstel, zoals de doelstelling om grondstoffen 30% efficiënter te gebruiken in vergelijking met 2014 op EU niveau en dit op te volgen via het Europees Semester. Zolang circulaire economie niet bijdraagt tot een effectieve en absolute reductie van grondstoffengebruik/consumptie, en zolang het grondstoffengebruik niet geïntegreerd wordt in het meetinstrument waarmee Europese “jobs en groei” gemeten wordt (het Europees Semester), zal dit nieuwe voorstel ons helaas niet op het pad van duurzame ontwikkeling brengen."

"Meer zelfs, het initiatief “van afval tot energie” in het kader van de Energie Unie is heel verontrustend: onze economie heeft nood aan preventie door intelligent design, meer hergebruik en meer recyclage, niet aan meer verbranding."

Staes: "We zijn dan ook zeer bezorgd over het wetgevende voorstel rond de afvalzijde dat afgezwakt werd in vergelijking met wat de vorige Commissie voorstelde:

• doelstellingen voor het reduceren van afval in zee en voedselverspilling zijn verdwenen
• de afvalrecyclagedoelstellingen zijn zwakker zowel naar inhoud toe als tijdsplanning, en dat terwijl de Commissie in haar eigen impactbeoordeling toont dat hoe hoger de doelstellingen, hoe hoger het economisch voordeel voor elke lidstaat wordt
• voor de berekening van de recyclagedoelstellingen wordt een 10% tolerantie toegestaan ipv de 2% in het vorige voorstel. Dit verzwakt de afvalrecyclagedoelstellingen verder."

"De nieuwe acties aan productiezijde zijn onvoldoende om de tekortkomingen aan de afvalzijde op te vangen. Voorlopig wachten we nog even op de volledige inhoud van het Commissievoorstel, maar uit de gelekte teksten kunnen we nu al opmaken dat Timmermans geen woord houdt. Hij krijgt dus een dikke onvoldoende vanuit milieuperspectief en moet dringend zijn definitie van "ambitieus beleid" bijschaven."

Europees parlement

Wie in dit verhaal wel ambitie heeft, is het Europees Parlement dat in juli 2015 een ambitieus rapport stemde.
Daarin stelt het Parlement voor:

• een strenge limitering van het verbranden van recycleerbaar en bio-afbreekbaar afval tegen 2020
• stapsgewijs een verbod op storten invoeren tegen 2030 (behalve voor bepaald gevaarlijk afval en restafval)
• doelstellingen voor recyclage en hergebruik moeten opgetrokken worden tot minstens 70% voor huishoudelijk afval en 80% voor verpakkingsafval tegen 2030
• EU en nationale doelstellingen om grondstoffen efficiëntie te verhogen met 30% tegen 2030 vergeleken met 2014
• instrumentenpaneel van indicatoren om verschillende aspecten van grondstoffenconsumptie te meten
• herzien van de Ecodesign richtlijn en relevante productbeleidswetgeving om zo geleidelijk te komen tot verplichte voorwaarden en efficiënt gebruik van grondstoffen
• maatregelen om de markten voor secundaire grondstoffen te stimuleren
• openbare aanbestedingsregels die die producten bevoordelen die grondstoffenefficiënt zijn
• inzetten van EU fondsen voor grondstoffen efficiëntie

 

Belangrijkste punten van kritiek uit milieubeweging (European Environmental Bureau, EEB) tussen de doelstellingen uit het oorspronkelijk Commissievoorstel (juli 2014) en het nieuwe (december 2015) rond afval beleid:

 

1. Doelstellingen

Oud voorstel: Hergebruik- en recyclagedoelstelling voor huishoudelijk afval moet worden opgetrokken tot 70% tegen 2030.

Nieuw voorstel: Hergebruik- en recyclagedoelstelling voor huishoudelijk afval moet worden opgetrokken tot 65% tegen 2030.

 

2. Zeven lidstaten krijgen extra tijd

Oud voorstel: Alle lidstaten moeten dezelfde doelstelling halen

Nieuw voorstel: Zeven lidstaten (Estland, Griekenland, Kroatië, Letland, Malta, Roemenië en Slovakije) kunnen de vooropgestelde doelstelling met 5 jaar opschuiven. Wanneer ze uitstel vragen, moeten ze wel alle noodzakelijke maatregelen nemen om zich voor te bereiden op hergebruik en recyclage van huishoudelijk afval voor minstens 50% tegen 2025 en 60% tegen 2030. Pikant detail: die lidstaten zijn vandaag al verplicht (Waste Framework Directive 2008) om 50% doelstelling te halen in 2020! Dit nieuwe voorstel verzwakt dus zelfs de huidige, bestaande engagementen.

 

3. Berekenen van de doelstellingen

Oud voorstel: Voor de berekening van die recyclagedoelstelling wordt 2% tolerantie toegestaan.

Nieuw voorstel: Voor de berekening van die recyclagedoelstelling wordt 10% tolerantie toegestaan, wat de ambitie verder fnuikt.

 

4. Aparte ophaling bioafval

Oud voorstel: Om de besmetting van afvalmateriaal te beperken zullen lidstaten biologisch afval afzonderlijk ophalen tegen 2025.

Nieuw voorstel: Om de besmetting van afvalmateriaal te beperken zullen lidstaten biologisch afval afzonderlijk ophalen. Hier werd geen datum op geplakt.

 

5. Voedselverspilling

Oud voorstel: Voedselverspilling moet met minstens 30% gereduceerd worden tussen 2017 en 2025.

Nieuw voorstel: Lidstaten zullen de implementatie van hun maatregelen ter preventie van voedselverspilling monitoren en beoordelen door voedselverspilling te meten op basis van de afgesproken methodologie (geen doelstelling dus).

 

6. Storten

Oud voorstel Juli: Verbied storten van recycleerbaar huishoudelijk afval tegen 2030 (maximaal 5% van het niet-gevaarlijk huishoudelijk afval mag nog gestort worden)

Nieuw voorstel: Graduele beperking van het storten van huishoudelijk afval tot 10% tegen 2030

 

De essentie van de uitgelekte communicatie van de Europese Commissie (De cirkel sluiten - Een EU actieplan voor de Circulaire Economie):

Een overzicht van het officiële discours van het nieuwe EU actieplan 2015. Actie rond de circulaire economie sluit nauw aan bij andere EU prioriteiten: jobs en groei, investeringsagenda, klimaat en energie, sociale agenda en industriële innovatie. Dit vraagt wel betrokkenheid van alle actoren (lidstaten, regio's, steden, bedrijven en burgers) op lange termijn. De circulaire economie moet zich ook wereldwijd ontwikkelen en de Agenda 2030 rond Duurzame Ontwikkeling en de G7 Alliantie rond Grondstoffen Efficiëntie zullen een rol spelen in deze transitie.

Wetgevende voorstellen over:

• afval
• meststoffen
• water hergebruik
• Sterk engagement rond Ecodesign

Het ontwikkelen van een strategische aanpak rond plastics en chemicaliën

Een groot initiatief om innovatieve projecten te financieren onder Horizon2020

Gerichte acties rond voedselverspilling, kritische grondstoffen (rauwe materialen), industrieel en mijnafval, consumptie, openbare aanbestedingen, enz.

 

1. Productie

1. Productie design

• EC steunt herstelbaarheid, duurzaamheid en recycleerbaarheid van producten door productvoorwaarden te ontwikkelen die relevant zijn voor de CE in haar toekomstig werk onder de Ecodesign richtlijn. Het Ecodesign working plan voor 2015-2016 stelt hoe dit geïmplementeerd zal worden. Er komen ook voorwaarden voor elektronische beeldschermen.
• er komen ook voorwaarden rond Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid (Extended Producer Responsibility - EPR) in het nieuwe wetgevend voorstel over afval.
• de EC onderzoekt ook opties en acties voor meer coherent beleidskader in de verschillende delen van productbeleid

     2. Productie proces

• EC zal voorzien in gidsen over goed afvalbeheer en grondstoffen efficiëntiepraktijken in industriële sectoren via Best Available Techniques reference documents (BREFs)
• EC stelt voor om regels te verduidelijken over bijproducten om zo industriële symbiose te vergemakkelijken en een gelijk speelveld in de EU te creëren (nieuwe afvalvoorstel).

2. Consumptie

• De EC bekijkt de voorwaarden rond de beschikbaarheid van informatie om te herstellen en over reserve onderdelen via Ecodesign
• EC stelt beloningen voor om hergebruik te stimuleren op nationaal niveau (nieuw afvalvoorstel)
• EC werkt aan beter afdwingen van garanties op fysieke producten en onderzoekt mogelijke verbetering alsook het aanpakken van valse groene claims.
• samen met consumentenorganisaties wil de EC een onafhankelijk testprogramma ontwikkelen (Horizon2020 gefinancierd) om de problemen rond geplande veroudering te identificeren.
• EC neemt actie rond Groene Openbare Aanbesteding (GOA), door nadruk te leggen op circulaire economie aspecten in nieuwe of herziene criteria, GOA aanmoedigen en zelf het voorbeeld te geven via Commissie aanbestedingen en EU fondsen.

3. Afvalbeheer

• EC neemt, samen met dit actieplan, een herziening van het wetgevende voorstel rond afval aan met:
  • lange termijn recyclagedoelstellingen voor huishoudelijk afval, verpakkingsafval en stortplaatsen
  • algemene voorwaarden voor Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid schema's
  • simplificatie en harmonisatie van definities en berekeningsmethoden
• EC engageert er zich toe om er voor te zorgen dat structurele fondsen de doelstellingen van EU afvalwetgeving ondersteunen, daarbij de EU afvalhiërarchie volgend.

4. Van afval tot bron: de markt stimuleren rond secundaire grondstoffen en water hergebruik

• EC zal kwaliteitsstandaarden voor secundaire grondstoffen ontwikkelen daar waar nodig (zeker voor plastic)
• EC stelt herziening van de EU verordening over meststoffen voor, zodat bio en afval gebaseerde meststoffen gemakkelijker erkend worden in de eengemaakte markt en dus de rol van bio-nutriënten steunen in de circulaire economie.
• EC neemt actie om waterhergebruik te vergemakkelijken via wetgevend voorstel over minimum voorwaarden voor hergebruikt water (vb irrigatie en grondwater winning)
• EC ontwikkelt analyses en opties voor het koppelen van chemicaliën, producten en afvalwetgeving, inclusief over hoe niet-giftige cycli te promoten en het opsporen van bepaalde chemicaliën in producten te verbeteren
• EC ontwikkelt verder het recent opgestarte Raw Materials Information System en steunt EU-wijd onderzoek naar grondstoffenstromen.

5. Prioritaire sectoren

1. Plastics

• EC neemt strategie rond plastic aan (recycleerbaarheid, biologische afbreekbaarheid, gevaarlijke stoffen, marine vervuiling)
• EC stelt ambitieuzere doelstelling voor het recycleren van plastic verpakking voor (nieuwe afvalvoorstel)    

     2. Voedselverspilling

Om lidstaten te helpen de doelstelling Duurzame Ontwikkeling rond voedselverspilling te halen en bijdragen van verschillende actoren in de voedselketen te maximaliseren zal de EC:

• gemeenschappelijke EU methode ontwikkelen om voedselverspilling te meten en relevante indicatoren te definiëren. Stakeholder platform creëren om lidstaten te helpen de nodige maatregelen in te stellen
• EU wetgeving rond afval, voedsel en diervoeding (feed) uitklaren en voedseldonaties vergemakkelijken zowel als het hergebruik van voedingsmiddelen en bijproducten van de voedselketen in diervoeder productie.
• onderzoek naar het gebruik van data door actoren in de voedselketen en het begrip van consumenten ("best before" date)

     3. Kritische grondstoffen

• EC neemt maatregelen om herwinnen van kritische grondstoffen te promoten en rapport te maken over "best practices"
• EC motiveert ook lidstaten via herziening afvalvoorstel

     4. Bouw- en afbraaksector

• EC neemt actie om waardevolle grondstoffen terug te winnen en adequaat afvalbeheer in de bouw- en afbraaksector te verkrijgen, alsook de milieuperformantie van gebouwen te onderzoeken.

    5. Biomassa en bio-gebaseerde producten

• EC promoot een efficiënt gebruik van bio-gebaseerde grondstoffen via maatregelen inclusief het promoten van het watervalgebruik van biomassa en steun voor innovatie in de bio economie.
• het nieuwe afvalvoorstel bevat doelstellingen voor gerecycleerde houtverpakking en een provisie voor aparte ophaling bio-afval

6. Innovatie, investeringen en andere horizontale maatregelen

• in oktober 2015 lanceerde de EC een Horizon2020 initiatief over "Industry 2020 and the Circular Economy", met fondsen van meer dan 600 miljoen euro en een piloot-aanpak om regelgevende obstakels voor innovators te overwinnen.
• EC zal stakeholders mobiliseren voor de implementatie van dit plan. Het voert ook een doelgerichte activering uit om verdere circulaire economie projecten te ontwikkelen voor verschillende bronnen van EU fondsen, meer specifiek het Cohesiefonds.

7. Monitoren van vooruitgang

• EC zal in nauwe samenwerking met het Europees Milieu Agentschap (EEA) en in samenspraak met lidstaten een monitoring kader ontwikkelen om vooruitgang effectief te meten op basis van betrouwbare data.