Na de Europese
verkiezingen in juni 1999 en het aantreden van de Commissie-Prodi was één ding overduidelijk. Onze wetgeving met
betrekking tot voedsel was aan herziening toe. De consumenten hadden op grote schaal hun vertrouwen verloren
door een opeenvolging van voedselcrises: het illegaal gebruik van horminen in de veeteelt, de gekke
koeienziekte, het misbruik van antibiotica, de dioxine/PCB-crisis in België, het onveilig gebruik van pesticiden
bij de teelt van fruit en groenten.
David Byrne, Europees Commissaris voor
Consumentenbescherming en Volksgezondheid, beschreef de situatie als volgt: “Onze voedselwetten zijn zoals een
oud model van een wagen, door de jaren heen overal aangepast om zo gelijke tred te houden met de nieuwe tijden
en nieuwe ontwikkelingen. Veiligheidsgordels voor de passagiers, airbags, een catalysator, nieuwe banden, een
servostuur, een CD-speler. Na jaren van oplapwerk is dat oude model veranderd in een vreemd gedrocht, ver van
zijn oorspronkelijke vorm en opzet.
Daar komt dan nog bij dat zijn betrouwbaarheid begint te wankelen.
Door al die nieuwe gadgets is hij minder vlot bestuurbaar; hij weigert soms helemaal dienst. Het kan dan ook
nauwelijks verwonderen dat de meeste mensen er niet meer mee willen rijden.
Ze hebben nood aan een
compleet nieuw model. Modern, gestroomlijnd, efficiënt, goed ontworpen, met verschillende componenten die goed
op elkaar zijn afgestemd en die samen zorgen voor een optimale werking.”
WITBOEK
VOEDSELVEILIGHEID
Het eerste werk van de EU-Commissaris was om na te gaan waar het
systeem gaten vertoonde en tegelijk om iedereen op te roepen met voorstellen op de proppen te komen om ze te
dichten. Al in januari 2000 leidde dit tot een Actieplan Voedselveiligheid, gepubliceerd in het Witboek
Voedselveiligheid van de Europese Commissie.
Voor de eerste keer verzamelde dit Witboek alle
aspecten van voedselveiligheid in de hele voedselketen; van hygiëne tot dierenwelzijn, ...
Sinds toen is er een aanzienlijke vooruitgang geboekt bij het verwezenlijken en toepassen van de meer dan 80
verschillende actieterreinen die in het Witboek werden opgesomd. Het ging dan onder meer over:
-
(vee)voeder
- gezondheid en welzijn van dieren
- hygiëne, vervuilende stoffen en residuen
(overblijfselen van bepaalde producten in voeding);
- additieven en smaakstoffen
- verpakking
van voedsel
- straling
DE EUROPESE AUTORITEIT VOOR
VOEDSELVEILIGHEID
De eerste pijler van dit systeem was de oprichting van een
Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EAVV).
De EAVV is de hoeksteen van de Europese
voedselveiligheidspolitiek. Het laat zich leiden door wetenschappelijke bevindingen op welke het zijn
beslissingen baseert. In het scheiden van het inschatten van risico’s aan de ene kant en het omgaan met risico’s
aan de andere kant, is er een structuur gecreëerd die de consument waarborgt dat alle kwesties met betrekking
tot voedselveiligheid op een adequate en doorzichtige manier worden aangepakt.
Enige tijd
geleden sprak Europees Commissaris Byrne met een aantal Ierse veeartsen. Hij vertelde hen: “De weg is nu
geëffend voor de EAVV om al zijn bevoegdheden op te nemen, met daaronder het op poten zetten van eigen
wetenschappelijke comités en deskundigenpanels. Zij kunnen het werk overnemen van deze die nu nog binnen de
Commissie werkzaam zijn. Als de EAVV eenmaal op eigen benen staat zal zij meer en meer haar eigen autoriteit en
geloofwaardigheid ontwikkelen. Ze zal de wetenschappelijke basis van onze voedselveiligheidpolitiek versterken
en coördineren en ze zal op Europees niveau een onafhankelijke, wetenschappelijke stem laten horen in deze
materie.
Het is ook belangrijk dat de EAVV aantoont dat ze in nauw contact staat en op een dynamische
manier samenwerkt met de nationale agentschappen voor voedselveiligheid. Zo wordt het mogelijk om een 100%
effectieve politiek van crisiscommunicatie en -aanpak te voeren.”
DE ALGEMENGE
VOEDSELWETTEN
De tweede belangrijke pijler van de Europese aanpak met betrekking tot
een modern voedselveiligheidssysteem is het bekrachtigen van de Algemene Voedselwet. Deze zet de algemene lijnen
uit van de principes en vereisten van een voedselwetgeving en schrijft de procedures voor die in de toekomst
moeten worden toegepast inzake voedselveiligheid.
En belangrijk: voor de eerste keer in de
geschiedenis worden deze principes ook toegepast op veevoeder. Dit is in het essentieel omdat veel van de
problemen met voedingsproducten voor mensen hun oorsprong kennen in veevoeder (BSE, dioxines, groeihormonen,
rioolslib, ...).
De regeling is gebaseerd op de volgende principes:
- de
verantwoordelijkheid voor de levering van veilige voeding en voeder ligt bij de producenten ervan. Onveilig
voedsel en voeder moet van de markt worden gehaald;
- voedingsproducten, veevoeder en ingrediënten
ervan moeten opspoorbaar zijn;
- er moeten duidelijke procedures worden vastgesteld voor de
ontwikkeling van voedselwetten en het omgaan met voedselcrises;
- voedingsproducten moeten worden
opgevolgd door een snel waarschuwingssysteem, een zgn. Rapid Alert System, dat in werking moet treden vanaf het
moment dat er twijfel ontstaat over de veiligheid van voedsel. Dit systeem is een uitbreiding van de bestaande
afspraken in verband met zowel voedsel en voeder als met import uit niet-EU-landen. Het verplicht de melding van
elke directe of indirecte bedreiging van de volksgezondheid, de gezondheid van de dieren en de aantasting van
het milieu.
De Commissie maakte daartoe een heel gamma van voorstellen, sommige ervan zijn
nog steeds in de wetgevende fase. Al deze initiatieven beslaan het hele spectrum van voedselgerelateerde
onderwerpen zoals onder meer voedselhygiëne, voedingssupplementen en genetisch gemanipuleerde organismen.
DRIE PIJLERS VAN VOEDSELVEILIGHEID
Een uniforme,
doorzichtige politiek van voedselhygiëne
Dit is een belangrijke pijler van
voedselveiligheid. Hij is herzien en gereorganiseerd door een pakket nieuwe regels. De vorige 17 richtlijnen
zijn nu samengebald, geharmoniseerd en vereenvoudigd. Deze nieuwe regeling heeft betrekking op de gedetailleerde
en vaak ingewikkelde vereisten inzake hygiëne. De bedoeling van de nieuwe regeling is de totstandkoming van een
uniforme, transparante politiek van voedselhygiëne die toepasbaar is op alle voeding en de actoren die ermee te
maken hebben. De diverse sectoren moeten daarmee zelf hun specifieke wetgeving opstellen met maatregelen die zij
nodig achten. De voedingsproducenten moeten zich anderzijds ook laten registreren en moeten aanvaarden
verantwoordelijk te zijn voor de veiligheid van het voedsel dat ze maken.
Deze nieuwe
hygiëneregels kennen drie basisprincipes:
1) Eerst is er de introductie van een “riek tot
vork”-principe, dit met het oog op een systematische, samenhangende hygiëne-aanpak in alle voedingssectoren.
Hiermee wordt het huidige amalgaam van sectorgebonden regels en regeltjes vervangen.
2) Het
tweede principe is dat alle voedingsproducenten de naakte en eerste verantwoordelijkheid moeten dragen voor de
veiligheid van ons voedsel.
3) Het derde principe is dat de actoren in de handel en productie
van voedsel moeten worden geregistreerd. Dit staat de controle-instanties toe om hun activiteiten beter te
organiseren en om een systeem te ontwikkelen en te gebruiken dat gebaseerd is op risico-analyse.
Een Europese benadering van voedsel- en voedercontroles
De Europese
Commissie wilde tegemoetkomen aan het gebrek aan samenhang in de bestaande voedselwetgeving. De diverse
onderdelen daarvan bevatten immers ook een verschillende benadering inzake de controles. Lidstaten worden nu dan
ook aangemoedigd om een Europese aanpak te volgen en om nationale controlesystemen te ontwikkelen. Daartoe is er
(1) een duidelijke omschrijving van de verplichtingen van de lidstaten, (2) een duidelijke omschrijving van de
verplichtingen van de inspectiediensten van de Commissie en (3) zijn er afdwingbare maatregelen.
Het uitvoeren van deze maatregelen door de lidstaten leidt tot een aanzienlijke verbetering van de
mogelijkheden om de voedselketen te beheersen. Het wordt makkelijker om de Europese burgers een almaar veiliger
voedsel te garanderen. De voorstellen bevatten ook ideeën voor strafrechtelijke sancties voor criminele
feiten.
De ervaring leert dat het huidige systeem van sancties voor het overtreden van
Europese voedselwetten moet worden uitgebreid. In het belang van de consument acht de Commissie een reële
verstrenging noodzakelijk.
Het is duidelijk dat het type en de zwaarte van de straffen zullen
afhangen van het gepleegde misdrijf. In sommige gevallen zullen strafrechtelijke maatregelen noodzakelijk zijn,
zeker wanneer het gaat om overtredingen die vrijwillig zijn begaan of die te wijten zijn aan grove
nalatigheid.
Etikettering zorgt voor juiste beslissingen
Het thema van de etikettering van voedsel is van groot belang voor alle consumenten, en de Europese
wetgeving moet hun rechtmatige belangen veiligstellen.
De consument krijgt een steeds grotere
keuze van voedingsproducten. Hij moet daaruit een goed geïnformeerde keuze kunnen maken. En dus moet hij weten
wat die voedingsproducten bevatten.
Los daarvan is deze informatie voor een - helaas groeiend - aantal
consumenten strikt noodzakelijk uit gezondheidsoverwegingen. Het gaat hier dan bv. om allergieën.
Mede vanuit deze overwegingen heeft de Commissie de wetgeving verdiept en aangepast. Ze ging na of de
bestaande nog beantwoordde aan de noden en verwachtingen van de consumenten en toetste deze aan de praktijk van
de internationale handel in voedsel.
Naar verwachting tegen 2005 zal er bovendien een eind
worden gemaakt aan de zgn. 25%-regel. Die regel zorgt er immers voor dat producenten niet hoeven te melden wat
er in hun voedsel zit als de bewuste stof of ingrediënt minder omvangrijk is dan een kwart van het eindproduct.
Bovendien zullen in de toekomst ingrediënten die verondersteld worden allergieën te veroorzaken niet meer kunnen
worden ‘verborgen’.
BESLUIT
Ik deel de visie van
Eurocommissaris Byrne als hij zegt dat veel van de bouwstenen naar een modern, samenhangend Europees systeem van
voedselveiligheid op hun plaats beginnen te vallen. Het is tijd om, naar de metafoor van Byrne, de oude wagen
vaarwel te zeggen. Tijd om het nieuwe model te gaan besturen. Modern, veilig en betrouwbaar, klaar voor de
verrassingen die de reis voor ons in petto heeft.
Bart Staes
24 april
2003
Nuttige links
Engelstalig overzicht Europese
Voedselveiligheid