AA
Voedselveiligheid in een Europees perspectief

Na de Europese verkiezingen in juni 1999 en het aantreden van de Commissie-Prodi was één ding overduidelijk. Onze wetgeving met betrekking tot voedsel was aan herziening toe. De consumenten hadden op grote schaal hun vertrouwen verloren door een opeenvolging van voedselcrises: het illegaal gebruik van horminen in de veeteelt, de gekke koeienziekte, het misbruik van antibiotica, de dioxine/PCB-crisis in België, het onveilig gebruik van pesticiden bij de teelt van fruit en groenten.

David Byrne, Europees Commissaris voor Consumentenbescherming en Volksgezondheid, beschreef de situatie als volgt: “Onze voedselwetten zijn zoals een oud model van een wagen, door de jaren heen overal aangepast om zo gelijke tred te houden met de nieuwe tijden en nieuwe ontwikkelingen. Veiligheidsgordels voor de passagiers, airbags, een catalysator, nieuwe banden, een servostuur, een CD-speler. Na jaren van oplapwerk is dat oude model veranderd in een vreemd gedrocht, ver van zijn oorspronkelijke vorm en opzet.
Daar komt dan nog bij dat zijn betrouwbaarheid begint te wankelen. Door al die nieuwe gadgets is hij minder vlot bestuurbaar; hij weigert soms helemaal dienst. Het kan dan ook nauwelijks verwonderen dat de meeste mensen er niet meer mee willen rijden.
Ze hebben nood aan een compleet nieuw model. Modern, gestroomlijnd, efficiënt, goed ontworpen, met verschillende componenten die goed op elkaar zijn afgestemd en die samen zorgen voor een optimale werking.”

WITBOEK VOEDSELVEILIGHEID

Het eerste werk van de EU-Commissaris was om na te gaan waar het systeem gaten vertoonde en tegelijk om iedereen op te roepen met voorstellen op de proppen te komen om ze te dichten. Al in januari 2000 leidde dit tot een Actieplan Voedselveiligheid, gepubliceerd in het Witboek Voedselveiligheid van de Europese Commissie.

Voor de eerste keer verzamelde dit Witboek alle aspecten van voedselveiligheid in de hele voedselketen; van hygiëne tot dierenwelzijn, ...

Sinds toen is er een aanzienlijke vooruitgang geboekt bij het verwezenlijken en toepassen van de meer dan 80 verschillende actieterreinen die in het Witboek werden opgesomd. Het ging dan onder meer over:
- (vee)voeder
- gezondheid en welzijn van dieren
- hygiëne, vervuilende stoffen en residuen (overblijfselen van bepaalde producten in voeding);
- additieven en smaakstoffen
- verpakking van voedsel
- straling

DE EUROPESE AUTORITEIT VOOR VOEDSELVEILIGHEID

De eerste pijler van dit systeem was de oprichting van een Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EAVV).

De EAVV is de hoeksteen van de Europese voedselveiligheidspolitiek. Het laat zich leiden door wetenschappelijke bevindingen op welke het zijn beslissingen baseert. In het scheiden van het inschatten van risico’s aan de ene kant en het omgaan met risico’s aan de andere kant, is er een structuur gecreëerd die de consument waarborgt dat alle kwesties met betrekking tot voedselveiligheid op een adequate en doorzichtige manier worden aangepakt.

Enige tijd geleden sprak Europees Commissaris Byrne met een aantal Ierse veeartsen. Hij vertelde hen: “De weg is nu geëffend voor de EAVV om al zijn bevoegdheden op te nemen, met daaronder het op poten zetten van eigen wetenschappelijke comités en deskundigenpanels. Zij kunnen het werk overnemen van deze die nu nog binnen de Commissie werkzaam zijn. Als de EAVV eenmaal op eigen benen staat zal zij meer en meer haar eigen autoriteit en geloofwaardigheid ontwikkelen. Ze zal de wetenschappelijke basis van onze voedselveiligheidpolitiek versterken en coördineren en ze zal op Europees niveau een onafhankelijke, wetenschappelijke stem laten horen in deze materie.
Het is ook belangrijk dat de EAVV aantoont dat ze in nauw contact staat en op een dynamische manier samenwerkt met de nationale agentschappen voor voedselveiligheid. Zo wordt het mogelijk om een 100% effectieve politiek van crisiscommunicatie en -aanpak te voeren.”

DE ALGEMENGE VOEDSELWETTEN

De tweede belangrijke pijler van de Europese aanpak met betrekking tot een modern voedselveiligheidssysteem is het bekrachtigen van de Algemene Voedselwet. Deze zet de algemene lijnen uit van de principes en vereisten van een voedselwetgeving en schrijft de procedures voor die in de toekomst moeten worden toegepast inzake voedselveiligheid.

En belangrijk: voor de eerste keer in de geschiedenis worden deze principes ook toegepast op veevoeder. Dit is in het essentieel omdat veel van de problemen met voedingsproducten voor mensen hun oorsprong kennen in veevoeder (BSE, dioxines, groeihormonen, rioolslib, ...).

De regeling is gebaseerd op de volgende principes:
- de verantwoordelijkheid voor de levering van veilige voeding en voeder ligt bij de producenten ervan. Onveilig voedsel en voeder moet van de markt worden gehaald;
- voedingsproducten, veevoeder en ingrediënten ervan moeten opspoorbaar zijn;
- er moeten duidelijke procedures worden vastgesteld voor de ontwikkeling van voedselwetten en het omgaan met voedselcrises;
- voedingsproducten moeten worden opgevolgd door een snel waarschuwingssysteem, een zgn. Rapid Alert System, dat in werking moet treden vanaf het moment dat er twijfel ontstaat over de veiligheid van voedsel. Dit systeem is een uitbreiding van de bestaande afspraken in verband met zowel voedsel en voeder als met import uit niet-EU-landen. Het verplicht de melding van elke directe of indirecte bedreiging van de volksgezondheid, de gezondheid van de dieren en de aantasting van het milieu.

De Commissie maakte daartoe een heel gamma van voorstellen, sommige ervan zijn nog steeds in de wetgevende fase. Al deze initiatieven beslaan het hele spectrum van voedselgerelateerde onderwerpen zoals onder meer voedselhygiëne, voedingssupplementen en genetisch gemanipuleerde organismen.

DRIE PIJLERS VAN VOEDSELVEILIGHEID

Een uniforme, doorzichtige politiek van voedselhygiëne

Dit is een belangrijke pijler van voedselveiligheid. Hij is herzien en gereorganiseerd door een pakket nieuwe regels. De vorige 17 richtlijnen zijn nu samengebald, geharmoniseerd en vereenvoudigd. Deze nieuwe regeling heeft betrekking op de gedetailleerde en vaak ingewikkelde vereisten inzake hygiëne. De bedoeling van de nieuwe regeling is de totstandkoming van een uniforme, transparante politiek van voedselhygiëne die toepasbaar is op alle voeding en de actoren die ermee te maken hebben. De diverse sectoren moeten daarmee zelf hun specifieke wetgeving opstellen met maatregelen die zij nodig achten. De voedingsproducenten moeten zich anderzijds ook laten registreren en moeten aanvaarden verantwoordelijk te zijn voor de veiligheid van het voedsel dat ze maken.

Deze nieuwe hygiëneregels kennen drie basisprincipes:

1) Eerst is er de introductie van een “riek tot vork”-principe, dit met het oog op een systematische, samenhangende hygiëne-aanpak in alle voedingssectoren. Hiermee wordt het huidige amalgaam van sectorgebonden regels en regeltjes vervangen.

2) Het tweede principe is dat alle voedingsproducenten de naakte en eerste verantwoordelijkheid moeten dragen voor de veiligheid van ons voedsel.

3) Het derde principe is dat de actoren in de handel en productie van voedsel moeten worden geregistreerd. Dit staat de controle-instanties toe om hun activiteiten beter te organiseren en om een systeem te ontwikkelen en te gebruiken dat gebaseerd is op risico-analyse.

Een Europese benadering van voedsel- en voedercontroles

De Europese Commissie wilde tegemoetkomen aan het gebrek aan samenhang in de bestaande voedselwetgeving. De diverse onderdelen daarvan bevatten immers ook een verschillende benadering inzake de controles. Lidstaten worden nu dan ook aangemoedigd om een Europese aanpak te volgen en om nationale controlesystemen te ontwikkelen. Daartoe is er (1) een duidelijke omschrijving van de verplichtingen van de lidstaten, (2) een duidelijke omschrijving van de verplichtingen van de inspectiediensten van de Commissie en (3) zijn er afdwingbare maatregelen.

Het uitvoeren van deze maatregelen door de lidstaten leidt tot een aanzienlijke verbetering van de mogelijkheden om de voedselketen te beheersen. Het wordt makkelijker om de Europese burgers een almaar veiliger voedsel te garanderen. De voorstellen bevatten ook ideeën voor strafrechtelijke sancties voor criminele feiten.

De ervaring leert dat het huidige systeem van sancties voor het overtreden van Europese voedselwetten moet worden uitgebreid. In het belang van de consument acht de Commissie een reële verstrenging noodzakelijk.

Het is duidelijk dat het type en de zwaarte van de straffen zullen afhangen van het gepleegde misdrijf. In sommige gevallen zullen strafrechtelijke maatregelen noodzakelijk zijn, zeker wanneer het gaat om overtredingen die vrijwillig zijn begaan of die te wijten zijn aan grove nalatigheid.

Etikettering zorgt voor juiste beslissingen

Het thema van de etikettering van voedsel is van groot belang voor alle consumenten, en de Europese wetgeving moet hun rechtmatige belangen veiligstellen.

De consument krijgt een steeds grotere keuze van voedingsproducten. Hij moet daaruit een goed geïnformeerde keuze kunnen maken. En dus moet hij weten wat die voedingsproducten bevatten.
Los daarvan is deze informatie voor een - helaas groeiend - aantal consumenten strikt noodzakelijk uit gezondheidsoverwegingen. Het gaat hier dan bv. om allergieën.

Mede vanuit deze overwegingen heeft de Commissie de wetgeving verdiept en aangepast. Ze ging na of de bestaande nog beantwoordde aan de noden en verwachtingen van de consumenten en toetste deze aan de praktijk van de internationale handel in voedsel.

Naar verwachting tegen 2005 zal er bovendien een eind worden gemaakt aan de zgn. 25%-regel. Die regel zorgt er immers voor dat producenten niet hoeven te melden wat er in hun voedsel zit als de bewuste stof of ingrediënt minder omvangrijk is dan een kwart van het eindproduct. Bovendien zullen in de toekomst ingrediënten die verondersteld worden allergieën te veroorzaken niet meer kunnen worden ‘verborgen’.

BESLUIT

Ik deel de visie van Eurocommissaris Byrne als hij zegt dat veel van de bouwstenen naar een modern, samenhangend Europees systeem van voedselveiligheid op hun plaats beginnen te vallen. Het is tijd om, naar de metafoor van Byrne, de oude wagen vaarwel te zeggen. Tijd om het nieuwe model te gaan besturen. Modern, veilig en betrouwbaar, klaar voor de verrassingen die de reis voor ons in petto heeft.

Bart Staes
24 april 2003


Nuttige links

Engelstalig overzicht Europese Voedselveiligheid

GroenDe enige partij die sociaal én milieuvriendelijk is.

www.groen.be

De Groenen/EVAGroenen en Europese Vrije Alliantie in het Europees Parlement.

www.greens-efa.eu

Samen ijveren voor een beter Europa en klimaat?