Moermansk zien en dan sterven!

• 2002-10-05

Vijftig jaar lang hebben de Russen tonnen nucleair afval gedumpt in de regio rond Moermansk. Momenteel ligt er nog een honderdtal atoomduikboten te wachten om te worden gesloopt. Aan een tempo van zes tot maximaal acht per jaar schiet de opruimactie niet echt op. Ingenieurs kunnen alleen vaststellen dat de radioactieve straling er bovengronds overeenkomt met 5.000 keer die van de ondergrondse Franse kernproef op Muroroa. Geld om de rotzooi op te ruimen hebben de Russen niet. Wat bij ons als nucleaire apocalyps geldt, is in Moermansk al bittere realiteit.



Welkom in Moermansk, welkom op de grootste nucleaire vuilnisbelt ter wereld! Het lijkt alsof de sneeuwjacht in het desolate poollandschap die boodschap in het brein van de stug zwijgende buspassagiers plant. De voortstuivende autobus biedt plaats aan een delegatie europarlementsleden onder aanvoering van Agalev’er Bart Staes, voorzitter van de parlementaire werkgroep Europese Unie-Rusland. Ook enkele Russische kamerleden, de gouverneur van de regio Moermansk, milieuactivisten van het Noorse Bellona en de legendarische Alexander Nikitin zijn aan boord. Nikitin is een Russisch nucleair ingenieur, die jarenlang op atoomduikboten voer. Tussen 1987 en 1992 was hij hoofdinspecteur van de nucleaire veiligheid bij het ministerie van defensie. Toen hij de rampzalige toestand niet langer kon aanzien, nam hij ontslag en maakte de alarmerende situatie wereldkundig. Door de KGB werd Nikitin prompt van hoogverraad en spionage beschuldigd en tien maanden gevangen gezet. Als het aan de Russische veiligheidsdienst had gelegen, zou hij nu nog in de gevangenis zitten. Het is namelijk de enige zaak waarin de KGB ooit aan het kortste eind trok en dat bevalt de geheime dienst absoluut niet. In september 2000 werd Nikitin door het Russisch Hooggerechtshof van alle beschuldigingen vrijgesproken. Daarna ging hij militeren voor de Noorse ecologische organisatie Bellona, die zijn rapporten uitgaf.



Urenlang raast de bus met het bijzondere gezelschap over beijzelde, vrijwel verlaten wegen richting Andreeva baai, in het uiterste noordwesten van het Kola-schiereiland. In dit, tot voor kort, ultrageheim militair gebied ligt sinds 1959 kernafval van de Russische Noordelijke vloot opgeslagen, onder de meest erbarmelijke omstandigheden overigens. Tot Nikitin zes jaar geleden zijn boekje opendeed, wist de wereld niks van de bijna dertien ton atoomrotzooi in door betonrot aangevreten bunkers, in roestige containers, in houten kisten of zelfs onbeschermd in de open lucht. Nikitins rapport was zo explosief dat de wereld vanaf toen met heel andere ogen naar Rusland keek. Ruim elfduizend (11.000!) containers vol radioactief afval hebben de Russen sinds 1959 hier in de Barents- en de Karazee gedumpt. Bovendien had men in het begin van de jaren zestig nog geen ervaring met het laten afzinken van containers. Toen de krengen niet direct kopje onder wilden gaan, vonden de Russen er niks beters op dan ze met machinegeweren te doorzeven, zodat ze vol water liepen en niet bleven dobberen. Radioactieve pollutie? "Njet, mister!" Ook dertien zwaar beschadigde kernreactoren van atoomduikboten, die zo besmet waren dat niemand er nog raad mee wist, werden met radioactieve brandstof en al in zee gekieperd. De overheid is de tel kwijt, ze weet niet meer hoeveel radioactief afval en besmette atoominstallaties het gebied bevat. Alleszins beschikt Het Kola-schiereiland over de grootste concentratie kernreactoren ter wereld en Moermansk is de thuishaven voor alle atoomduikboten van de Russische Noordelijke vloot.



NUCLEAIRE CHANTAGE



Net als de meester vroeger op schoolreis grijpt de gouverneur van Moermansk op een gegeven moment de microfoon vooraan in de bus. “Onze regio zit nu éénmaal met een nucleair probleem en we moeten proberen de toekomst veilig te stellen.” Het klinkt als een huizenhoog cliché, maar toegeven dat er een probleem is, betekent al heel wat voor een Russische gezagsdrager. Het vormt een stijlbreuk met de oude Russische politieke cultuur die nog steeds opgeld doet. Een dag eerder, tijdens het werkbezoek van de Europese delegatie aan de Doema, de Russische Kamer in Moskou, klonk het nog als volgt. Mijnheer Roketski, de energiespecialist van het Russisch parlement, had geen weet van een probleem. “Rusland maakt grote vooruitgang in het opwerken van kernafval,” wist Roketski. “Onze capaciteit volstaat om alle gebruikte kernbrandstof te recycleren. Er wordt veel onzin over verteld, maar uiteindelijk gaat het om wetenschap en technologie. Laat onze geleerden samenwerken en alles komt in orde.”



“Gebrek aan kennis en technisch onderhoud hebben de ramp in Tsjernobyl veroorzaakt,” stelt de plaatselijke bestuurder in Moermansk daar tegenover. “Een ongeluk in deze regio zou een nog grotere catastrofe opleveren. We weten dat onze kinderen op deze planeet zullen moeten leven, dus doen we er alles om verdere pollutie te vermijden. Maar momenteel heeft niemand een pasklare oplossing. Er bestaat geen éénduidig beleid, geen behoorlijke planning en er is bovendien geen geld.”



Noem het nucleaire chantage als je wil, maar de Russen hebben naar schatting één miljard dollar nodig om de atoomboel hier aan de kant te krijgen. Vast staat dat de hele wereld, en Europa in het bijzonder, in de brokken deelt wanneer het echt misloopt in Noord-Rusland. Met het oog op een forse financiële inspuiting van de Europese Unie heeft de Russische overheid eindelijk toelating gegeven om de lamentabele toestand der nucleaire opslagplaatsen aan de delegatie europarlementairen te laten zien. Andreeva baai is de grootste opslagplaats voor gebruikte kernbrandstof van nucleair aangedreven schepen. Hier, op amper 55 kilometer van de Noorse grens, liggen bijna 22.000 gebruikte atoombrandstofstaven, 93 afgeschreven reactorharten van kernreactoren en 35 ton vloeibaar radioactief afval ongezond te stralen. De bedoeling was om het kernafval vanaf 1962 naar het 2.300 kilometer verderop gelegen Chelyabinsk te brengen om het daar tot plutonium te recyclen. Maar het bleef bij zelden of nooit uitgevoerde plannen en het kernafval stapelde zich op. Al jaren zijn de opslagbassins van Andreeva baai tot over de rand gevuld. Tot overmaat van ramp gebeurde in februari 1982 een ernstig kernongeval, toen 3.000 kubieke meter radioactief koelwater in het milieu terechtkwam. Ook in 1995 lekte zo’n 250 kubieke meter radioactieve vloeistof uit één van de verroeste opslagtanks. Voor de kust van zijn talloze containers met elk 250 kubieke meter radioactief koelwater tot zinken gebracht. En nu zal de Europese delegatie, bijgestaan door de atoomgeleerden Alexander Nikitin en Nils Boehmer van Bellona, de ernst van de situatie zelf mogen inschatten.



VERDOMDE MILITAIREN



Dat had je gedacht! Na drie uur gejakker door het bevroren landschap houdt de autobus halt. Uit het grote, witte niets duiken plots mannen met onduidelijke functies en bevoegdheden op. Het gezelschap wordt gesommeerd over te stappen in de dichte laadbakken van vrachtwagens, want verderop is de weg voor normale transportmiddelen onberijdbaar. Feilloos worden de specialisten van Bellona eruit gepikt en de toegang tot de vrachtwagens ontzegd. De parlementaire delegatie staat "in the middle of nowhere" voor een voldongen feit: Nikitin, Boehmer en de andere milieuactivisten moeten in de bus blijven, anders wordt het bezoek aan Andreeva baai botweg afgelast. Als bij wonder werkt in dit gebied ook geen enkele mobiele telefoon meer. Tegen wil en dank, beroofd van hun wandelende parate kennis en hotsebotsend over een onbegaanbaar pad zetten de europarlementairen hun reis verder. Eenmaal ter bestemming wacht hen de volgende verrassing. Het ontvangstcomité heeft zich in een in aanbouw zijnde wooncontainer opgesteld voor een nietszeggende monoloog. Voor de goede verstaander wordt wel snel duidelijk dat de problemen van een veel grotere orde zijn dan de Russische autoriteiten ooit zullen toegeven. Alle opslagplaatsen hebben in min of meerdere mate last van lekken. Voor onderhoud is geen geld waardoor minimaal de helft van het nucleair materiaal onveilig ligt opgeslagen. De radioactieve straling is zelfs zo hoog opgelopen dat er, net als boven de ontplofte reactor in Tsjernobyl, een koepel uit beton en lood overheen zou moeten worden gebouwd. De plannen daarvoor bestaan al twintig jaar, maar met de uitvoering ervan is uit geldgebrek nooit begonnen.



Wanneer voorzitter Bart Staes uiteindelijk aandringt op het effectief bezichtigen van de nucleaire opslagplaatsen, botst hij op een onbegrijpelijk njet. Hebben de europarlementairen dan voor nop deze barre tocht naar het noordpoolgebied ondernomen? De Russen komen met de gebruikelijke smoesjes uit het Sovjettijdperk: ze hebben de ledenlijst van de delegatie niet tijdig ontvangen, het gaat hier om geheim militair gebied dat onder het ministerie van defensie valt, dat moeten we begrijpen, er zal iets fout gelopen zijn in de communicatie tussen Moskou en Moermansk, blablabla… Staes maakt zich kwaad en zegt dat zijn delegatie net zo goed in het hotel had kunnen blijven om deze bakerpraatjes te aanhoren. De Russen proberen hem te sussen door te stellen dat het ministerie van defensie begaan is met de gezondheid van de bezoekers aan Andreeva baai en dat ze, zeker met de eerbare europarlementairen, geen enkele risico willen nemen. Staes kan argumenteren wat hij wil: de installaties waar het allemaal om begonnen is, krijgt niemand te zien. Diep teleurgesteld, geschoffeerd en op hun ziel getrapt druipt het Europese gezelschap af naar de wachtende vrachtwagens. Op de terugweg, in een tête-à-tête met Bart Staes verontschuldigt gouverneur Selin zich. “Verdomde militairen!” vloekt hij. “Die gasten leven nog in een vorig tijdperk. Maar nu begrijp je tenminste hoe ik voortdurend over eieren moet lopen.”



VUILE BOM



Sergej Mitrochin, liberaal-democratisch parlementslid voor de Russische Yabloko-partij, is eveneens meegereisd. Hij verdiept zich al jaren in de nucleaire afvalpolitiek van zijn land en heeft Andreeva baai wèl ooit kunnen inspecteren. “De opslagplaatsen zijn in zulke verregaande staat van ontbinding dat Andreeva baai best volledig ontmanteld zou worden,” meent Mitrochin. “De toestand saneren is nagenoeg onmogelijk want de opslagtanks lekken, er sijpelt water in de gebruikte brandstofstaven, overal grijpt radioactieve contaminatie om zich heen: in het grondwater, in de lucht en in de zee. Maar een volledige ontmanteling zou honderden miljoenen dollars kosten en zelfs de anderhalf miljoen dollar voor de overkoepeling van de meest onveilige tanks is er niet. Hoewel het allemaal kosten op het sterfhuis zijn, kunnen we de boel niet laten verkommeren tot er een definitieve oplossing wordt gevonden. De gebruikte kernbrandstof ligt hier al meer dan twintig jaar, alle opslagtanks zijn overvol en slechts met mondjesmaat vertrekt een trein naar de opwerkingsfabriek in Mayak. Het eerste wat moet gebeuren is de kernreactorharten, die nu in containers voor de kust drijven, aan wal brengen en op het droge opslaan. Daarna moeten alle radioactief besmette plekken opgekuist worden. En dat is pas het begin van de zuiveringsoperatie. Andreeva baai hééft tenminste nog opslagplaatsen, hoe kaduuk ook. In Gremika, de meest oostelijke marinebasis op het Kola-schiereiland, ligt de nucleaire rotzooi gewoon open en bloot op de kades, achter een betonnen muur!”



Ook van Mayak in de Oeral, waar gebruikte nucleaire brandstofstaven worden heropgewerkt tot plutonium voor militaire doeleinden, heeft Mitrochin geen hoge pet op. “Vloeibaar radioactief afval werd gewoon in meren en rivieren geloosd. De veiligheid is er een lachertje, de omheining onbestaande of kapot. Op een keer ben ik zelf de opwerkingsfabriek binnengedrongen en stond ik plotseling zomaar op het dak van een opslagplaats voor nucleair afval. Kun je nagaan hoe makkelijk het voor terroristen is om radioactief materiaal voor een "vuile bom" te stelen! Dat is al herhaaldelijk gebeurd in Rusland, laatst nog in februari. Het bevoegde ministerie van Atoomenergie, Minatom, is trouwens zo corrupt als de pest. Minatom stelt meer dan 100.000 mensen tewerk en controleert alle nucleaire activiteiten, ook de militaire. Minatom staat boven de wet en werd nooit hervormd. Het ministerie van Atoomenergie geldt als onaantastbaar en is aan niemand verantwoording verschuldigd: niet aan het parlement, niet aan de regering, zelfs niet aan president Poetin! Minatom is een staat in de staat. Onlangs heeft de Russische rekenkamer ontdekt dat Minatom de afgelopen vier jaar 270 miljoen dollar (bijna 300 miljoen euro) uit het buitenland heeft ontvangen voor "het management van gebruikte kernbrandstof". Waar al dat geld naartoe is, weet niemand. Wat er tegenover heeft gestaan evenmin. Documenten en contracten ervan bestaan niet. Het contract tussen Minatom en Bulgarije voor de opwerking van Bulgaarse splijtstof loopt zelfs via "off-shore" bedrijfjes in belastingparadijzen! Iedereen heeft het raden naar de hoeveelheid geld die in de zakken van Minatom-officials verdwijnt en niemand weet precies hoeveel levensgevaarlijk nucleair materiaal overal rondslingert.”



DE KOERSK



“Straks, op de Nerpa-scheepswerf, zal het er soepeler aan toe gaan. Nerpa valt niet onder militair maar onder burgerlijk gezag,” had gouverneur Alexander Setin na de roemloze aftocht uit Andreeva baai verzekerd. Maar wanneer de bus uren later bij de scheepswerf arriveert, komt direct een stel veiligheidsagenten aan boord. Met de lijst in de hand controleren ze tergend traag de paspoorten van alle delegatieleden. Iedereen krijgt een schriftelijke gedragscode overhandigd. Het is ten strengste verboden foto-, video-, film- of geluidsopnames te maken, tevens geldt een strikt verbod op GSM-gebruik. De Nerpa-directie hoopt op begrip voor deze restricties en zal in geval van inbreuken strenge maatregelen nemen. Dan zwaait de slagboom eindelijk open. Met een politie-escorte voor en achter de bus gaat het richting hoofdgebouw van de enorm grote scheepswerf.



De Nerpa-werf is dertig jaar oud en een erfenis uit de Koude oorlog. Vroeger bestond de hoofdactiviteit uit het repareren, het van nucleaire brandstof voorzien en in de vaart brengen van Ruslands alom gevreesde atoomduikboten. Tegenwoordig zijn de activiteiten toegespitst op het ontmantelen en tot schroot verwerken van afgeschreven (atoom)schepen van de Russische Noordelijke Vloot. “Maar de capaciteit is onvoldoende,” legt de hoofdingenieur van de werf omstandig uit. “We kunnen maar zes tot maximaal acht boten per jaar ontmantelen en momenteel staan er een dikke honderd op de wachtlijst.” Ook de verongelukte Koersk heeft op het duikbotenkerkhof van Nerpa zijn laatste rustplaats gevonden. De ongeluksboot ligt, aan het gezicht onttrokken, in een droogdok. “De torpedo’s en raketten van de Koersk hebben we al ontmanteld,” zegt de hoofdingenieur. “Momenteel zijn we bezig met het afsnijden van het reactorblok. Voor eind dit jaar willen we alle kernbrandstof uit de Koersk verwijderd hebben om dan met de definitieve sloop te beginnen. Uit medeleven met de familie van de omgekomen bemanning geniet het werk aan de Koersk absolute voorrang. De Koersk heeft zo’n symboolwaarde dat het de normale activiteiten in de weg zit,” verzucht de werfleider. “Alleszins hebben we meer drijfdokken nodig en met de reactorblokken van de gesloopte atoomduikboten weten we evenmin blijf. Momenteel slaan we ze op in drijvende containers en da’s niet de veiligste manier om met uitgediende kernreactoren om te gaan. Alle plannen voor de opslag aan land zijn klaar maar we hebben niet de nodige 100 miljoen dollar (110 miljoen euro) om ze te verwezenlijken.” De ingenieurs zijn zich terdege bewust van het nucleaire gevaar. In de mate van het mogelijke hebben ze ook scenario’s ontwikkeld om het ergste te voorkomen. Maar om wat voor reden dan ook blijft het al te vaak dode letter. Zo ging het destijds in de USSR, de Unie van Socialistische Sovjet Republieken, zo gaat het in de huidige Russische Federatie blijkbaar nog steeds: mooie plannen genoeg maar in de praktijk komt er zelden of nooit wat van terecht.



DE CÔTE D’AZUR VAN DE BARENTSZEE



Dan is het tijd voor een rondleiding over de Nerpa scheepswerf. Na veel gepalaver staat de veiligheidsdienst toe dat de officiële persfotograaf van de delegatie, hij en hij alleen, foto’s mag nemen. Tot het hoofd van de beveiliging de digitale camera’s onder ogen krijgt… “Geen foto’s!” verbreekt hij éénzijdig het moeizaam tot stand gekomen compromis. “Veel te professionele apparatuur!” Is dit een grap of om te huilen? Bart Staes ontploft zowat ter plekke. Stampvoetend en met luid misbaar verwijdert de europarlementair zich uit het verbouwereerde gezelschap. “Als het zo zit, blijf ik in de bus,” tiert hij. “Ik laat me niet langer voor de gek houden. Dan doen jullie het maar zonder voorzitter!” Pas door deze onvervalste Chroestsjov-scène (de voormalige Sovjetleider veroorzaakte in de assemblee van de Verenigde Naties ooit een diplomatiek incident door zijn schoen uit te trekken en er boos mee op z’n pupiter te kloppen, PK) begint het de Russische gastheren te dagen dat de goodwill van twee kanten moet komen. Na nog een rondje verbaal geweld geeft het hoofd van de veiligheid toestemming voor het maken van foto’s, zij het dat de fotograaf twee agenten in zijn nek krijgt.



Niet dat er veel opzienbarends te fotograferen valt. De dames en heren worden naar een giga grijpkraan en een shredderinstallatie gebracht waar lappen verwrongen staal en ijzer uitkomen. “Gegarandeerd vrij van radioactiviteit, daar zorgt een rigoureus controlesysteem voor,” verzekert de hoofdingenieur van Nerpa. Vervolgens gaat het naar een loods waar onder hels kabaal koper uit de kabels van ontmantelde duikboten wordt gerecupereerd. Op uitdrukkelijk verzoek wordt onderweg even halt gehouden bij een aanlegsteiger waar vier duikboten op de sloop wachten. Daar liggen ze dan voor anker, de angstaanjagend zwarte onderzeeërs, de "black beauties" van de Russische Noordelijke Vloot die model stonden voor actiefilms als K-19 en The Hunt for Red October. Paradoxaal genoeg vormen ze, eenmaal uit de vaart, een nog groter gevaar voor de wereldbevolking dan op volle oorlogssterkte tijdens de Koude Oorlog. De meeste aangemeerde boten hebben last van kapotte ballasttanks. Het zijn wrakkige stralingsbronnen, die zo goed en zo kwaad als het kan, drijvend worden gehouden. Aan het huidige slooptempo zal het nog meer dan honderd jaar duren voor deze nucleaire armada ontmanteld is. En niemand weet raad met de tonnen vast en vloeibaar radioactief afval en al het gecontamineerde materiaal!



Na de rondleiding biedt de directie van Nerpa het hele gezelschap een diner aan. Zoals te doen gebruikelijk in Rusland gaat dat gepaard met eindeloze toasts. “Duikboten die de shredder als schroot uitkomen, vormen voor mij het ultieme bewijs dat de Koude Oorlog gedaan is,” zegt delegatievoorzitter Bart Staes onder het genot van een wodka. Hij heeft nog meer goed nieuws voor de Russen: “Vanmiddag is mij bevestigd dat de Moermansk regio in aanmerking komt voor een deel van de 60 miljoen euro, die de Europese Unie voor het opruimen van radioactief afval heeft begroot”. Deze boodschap doet de verstandhouding tussen beide partijen op slag verbeteren. De plaatselijke gouverneur wordt er zelfs overmoedig van: “In Moermansk en omstreken is niemand bang. Wij zijn sterke mensen en met jullie financiële hulp zullen we het nucleair probleem oplossen.” Maar de rondborstige burgemeester van het vlakbij gelegen Snezhnogorsk, een dorp van 16.000 inwoners dat de arbeiders voor de Nerpa-scheepswerf levert, lacht het stralingsgevaar dan weer weg. “Mijn bevolking is "kern"-gezond! Kijk naar mij: ik heb twee kloeke dochters en twee schatten van kleindochters. Dit is de Côte d’ Azur van de Barentszee! Kom ons dus niet de les lezen! Help ons financieel en wij zorgen voor de rest! Proost!”



POTENTIËLE ATOOMBOMMEN



Tot nog toe is alleen nucleaire rotzooi van militaire oorsprong ter sprake gekomen. De radioactieve straling van burgerlijke projecten moet daar in en om Moermansk echter niet voor onder doen. De volgende ochtend staat een bezoek aan Atomflot, thuisbasis van door kernenergie aangedreven ijsbrekers, op het programma. Deze civiele ijsbrekers moeten de doorvaart van de bevoorradingsschepen naar Noord-Siberië verzekeren. In 1959 nam de toenmalige Sovjet-Unie de Lenin, de eerste nucleair aangedreven ijsbreker, in gebruik. Tijdens de jaren zestig kende de Lenin twee zware reactorongevallen, waarbij kernbrandstofstaven en zelfs het hart van één kernreactor smolten. De Russen vonden er niks beters op dan de oneindig radioactieve rotzooi in de buurt van Nova Zembla in de Noordelijke Ijszee te dumpen. Momenteel ligt de Lenin in de haven, op één kilometer van het centrum van Moermansk. Men wil er een drijvend museum van maken maar daarvoor is één miljoen dollar nodig en de plaatselijke overheid heeft er maar 18.000 dollar (ongeveer 20.000 euro) voor veil.



Een groot deel van de zwaar beschadigde kernbrandstofstaven uit de Lenin werd opgeslagen in de Lepse, een roestig vrachtschip uit 1936 dat bij Atomflot aan de kade ligt. Tot voor kort werd het slechts bewaakt door één enkele man: een belachelijke veiligheidsmaatregel voor een ternauwernood drijvend, radioactief vuilnisvat. De gammastraling in en om het schip bedraagt honderd keer de normale waarde. Vier dagen in de buurt van de Lepse en je hebt je maximale jaardosis radioactieve straling binnen! Er liggen kernbrandstofstaven, die tot 90 procent verrijkt zijn en daardoor potentiële kernbommen vormen. De Lepse geldt niet langer als zeewaardig, maar om haar op een veilige manier te lossen zouden 1.700 hooggekwalificeerde arbeiders nodig zijn. Zonder tegenslagen zou de operatie drie jaar duren. Als de Lepse zou zinken, is de nucleaire vervuiling van de Barentszee zo groot dat ze niet eens te berekenen valt. De volledige schoonmaak en ontmanteling van de Lepse kost naar schatting 50 miljoen dollar, zo’n 55 miljoen euro. Geld dat Rusland, hoeft het herhaald, (er) natuurlijk niet (voor over) heeft.



Maar het buitenland, het vlakbij gelegen Noorwegen op kop, snelt financieel ter hulp. In samenwerking met milieuorganisatie Bellona, heeft de Noorse regering vlakbij "Lepse Village" gebouwd. Vanop min of meer veilige afstand op de kade wordt het besmette schip gemonitord en gecontroleerd zonder dat de bemanning nog langer blootstaat aan de enorme radioactieve straling aan boord. Dat is al iets, maar niet veel natuurlijk. Voor een definitieve schoonmaak van de Moermansk regio stellen zich nog oneindig veel praktische problemen, om te beginnen de stugge Russische administratie. Zo weigert Rusland nog steeds het MNEPR-verdrag (Multilateral Nuclear Environment Programme of het Multilateraal Nucleair Milieu Programma) te ondertekenen. Waarom? Omdat Rusland belasting wil heffen op de binnenstromende, buitenlandse financiële hulp! Omdat westerse firma’s, die wèl over de geschikte robotica en technologie beschikken, in geval van een nucleair ongeluk niet wettelijk aansprakelijk gesteld willen worden door de Russen. Omdat geen enkele verzekering ter wereld dit enorme risico wil dekken… enzoverder enzovoort.



Toch ziet Frederic Hauge, de voorzitter van Bellona milieuorganisatie, de toekomst hoopvol tegemoet. “Het is nooit onze bedoeling geweest om alleen maar nucleaire horrorverhalen te vertellen,” zegt hij. “Anno 2002 hebben we tenminste al een goed overzicht van de problematiek en de uitdagingen die ons te wachten staan. In 1989 deden nog de wildste geruchten de ronde in verband met het radioactief afval in Moermansk en omstreken. Ik herinner me onze eerste gesprekken met de gezagsdragers hier. "Hoeveel radioactiviteit bevat één zo’n atoomduikboot?" vroegen we. "Niet meer dan in het westen!" kregen we toen als antwoord. Tegenwoordig werken we samen aan oplossingen. Naast het in kaart brengen en analyseren van de nucleaire dreiging, draagt Bellona technologie, strategieën en geld aan om de boel schoon te krijgen. Ook zijn de Russische kernproeven op Nova Zembla door ons protest gestopt. Op tien jaar tijd is hier veel ten goede veranderd. Sinds 1995 zijn de militairen zich soepeler beginnen opstellen. De bouw van "Lepse Village" was dan wel een burgerlijk project, maar het heeft bij de militairen veel vertrouwen gewekt. We steken ook veel energie in de opleiding en opvoeding van een nieuwe generatie arbeiders, die op voorzichtige en verantwoorde wijze radioactief materiaal leren bewaken en mettertijd moeten behandelen. Want dat is de kern van het probleem: je kunt het nucleair afval niet laten liggen en er dan maar het beste van hopen!”



Wanneer in Noord-Rusland nucleair alarm zou worden geslagen, krimpt de hele wereld ineen van angst. Vanwege de voortslepende economische crisis zijn milieuproblemen, zelfs van nucleaire aard, vooralsnog geen prioriteit in Rusland. Alleen een kernramp kan daar blijkbaar verandering in brengen. Laten we ons hart vasthouden dat Moermansk binnenkort niet in één adem met Tsjernobyl genoemd wordt.



Paul Keysers