De ongerijmdheden in de strijd tegen tabaksgebruik, tabaksreclame en de

• 2002-01-07

In de eerste plaats omdat tabak gevaarlijk is voor de gezondheid van de roker. Eind vorig jaar nog raakte bekend dat tabak in België jaarlijks zorgt voor 20.000 doden. Iedere dag sterven dus 80 Belgen te vroeg. De Europese realiteit is nog erger: jaarlijks sterven in de EU meer dan een half miljoen mensen aan de gevolgen van roken. Dat is één dode per minuut!

Ondanks het verzet van de tabaksfabrikanten en ook van sommige EU-lidstaten heeft het Europees Parlement actie ondernomen om dit onaanvaardbaar hoge aantal slachtoffers naar beneden te brengen. Zo heeft het EP gezorgd voor een wettelijk verbod in heel Europa op reclame voor rookwaren en de sponsoring van tabaksproducten. Dit verbod moet geleidelijk worden ingevoerd en zal uiterlijk op 1 oktober 2006 overal van kracht zijn. Daarnaast heeft het EP aangedrongen op de grotere gelijkschakeling van tabaksaccijnzen. Het Parlement lag ook aan de basis van het actieprogramma 'Europa tegen kanker'.

Begrotingslijn B3-4308

Volksgezondheid: jaarlijks 38 miljoen €

Tot 2006 zal de Europese Unie jaarlijks 38 miljoen uittrekken voor projecten m.b.t. Volksgezondheid.

Afgezien van het reclameverbod heeft het Parlement er op gewezen dat bescherming van de gezondheid niet strijdig mag zijn met andere beleidsmaatregelen van de Unie. Zo vindt het EP dat het kinderen onder de 18 jaar moeilijker moet worden gemaakt rookwaren te kopen. Het Parlement is ook voor een rookverbod op het werk. Het verzette zich tegen de export vanuit de EU van tabak van slechte kwaliteit en tégen steun voor tabaksteelt in ontwikkelingslanden. Tot slot steunt het EP de idee dat er een VN-verdrag moet komen over de bestrijding van roken.

Tabakssubsidies: jaarlijks 1 miljard €


De tabakssubsidies die betaald worden uit de EU-begroting bedragen dit jaar bijna 1 miljard €, dat is zowat 11% van alle EU-uitgaven. Daarmee is tabak in de EU het zwaarst door de overheid gesteunde landbouwproduct! De premies voor bladtabak bedragen tussen de 2,1 €/kg en 4,1 €/kg.


Tabaksproducerende landen zijn in orde van grootte: Italië, Griekenland, Spanje, Frankrijk, Duitsland, Portugal, België en Oostenrijk. Tabak wordt in de EU verbouwd door kleine boeren en niet door grote bedrijven. Het aantal bedrijven wordt geschat op 135.000 met 200.000 werknemers. Daar komen nog 400.000 seizoenwerkers bij en 30.000 mensen in de verwerkingsindustrie.

Tabak wordt gesubsidieerd omdat de Europese tabak niet kan concurreren op de wereldmarkt.

Voorstanders van de hoge tabakssubsidies stellen dat de betrokken boeren weinig mogelijkheden hebben om andere producten te verbouwen, omdat ze vaak slechte landbouwgrond hebben in afgelegen streken aan de rand van de Unie. Ze stellen dat de steun voor de tabaksteelt bevordert dat de bevolking in eigen streek blijft. De steun zorgt voor het behoud van het economisch leven op het platteland en tegelijk voor een industriële activiteit die verwoestijning en ontvolking van een aantal regio's helpt voorkomen. De toegekende premies zijn goed voor meer dan 80 procent van het inkomen dat de tabakstelers uit de teelt van tabak betrekken.

De afgelopen jaren is er een verschuiving naar tabak van een betere kwaliteit, maar dat doet niets af aan de kankerverwekkende eigenschappen van dit landbouwproduct. Er wordt echter onderzoek gedaan naar variëteiten die minder kankerverwekkend zijn.

De voorstanders van steun stellen dat stopzetting van de communautaire steun op middellange termijn het einde zou betekenen voor de Europese tabaksteelt. Een dergelijk scenario zou de omschakeling van c.a. 200.000 banen vereisen, hoge sociale kosten met zich meebrengen maar geen enkel effect hebben op het tabaksverbruik.

De voorstanders wijzen er op dat slechts 20% van het Europese tabaksverbruik bestaat uit in de EU geteelde tabak. De omvang van het verbruik wordt, aldus de voorstanders, niet bepaald door het al dan niet bestaan van een steunregeling voor de teelt van ruwe tabak. Nu reeds voert de Europese tabaksindustrie 80% van haar grondstoffen in. Als de Europese productie zou wegvallen, dan zou dit makkelijk gecompenseerd worden door een vergroting van de uitvoer.

Maatregelen om de tabakssubsidies te verminderen

Op 30 maart 1993 valt de 59-jarige Europees ambtenaar Antonio Quantraro uit het raam van zijn kantoor op de zesde verdieping, één week voor hij op 5 of 6 april zou ondervraagd worden over mogelijke fraude en de betrokkenheid van de maffia bij het onwettig opstrijken van (export)subdsidies. Qantraro was van 1988 tot 1991 hoofd van de divisie Tabak van DG6-landbouw van de Europese Commissie. Gedurende deze periode stegen de subsidies voor waardeloze tabak (die gedumpt werd in de Sovjet-Unie en de Derde Wereld) en die men in Europa niet wou roken met bijna de helft (772 miljoen £ naar 1 miljard £). Het was Quantraro die de contracten moest goedkeuren en toestemming moest geven voor de uitbetaling van exportsubsidies. Onderzoek wees uit dat in de periode 1988-1991 duizenden tonnen tabak van slechte kwaliteit, geteeld in Italië en Griekenland, met behulp van het exportrestitutiesysteem werden uitgevoerd naar Albanië. De nacht voor zijn dood dineerde Q. met de voormalige minister van Buitenlandse Handel Viti Littanzio. Q. was het hoofd van de afdeling Brussel van de toenmalige christen-democratische partij van Andreotti. Er werd beweerd dat de Italiaanse maffia met de zaak te maken had. Maar bewezen is dat nooit.

Q.'s medewerkers vertelden de politie dat ze niks speciaals hadden opgemerkt aan Q toen hij 's morgens op het werk verscheen. Het was een zonnige dag toen hij om 9.30 zijn kantoor binnenkwam. Hij groette zijn medewerkers, ging zijn kantoor binnen en enkele minuten later viel hij door het raam. Zijn kantoor had meerdere ingangen. Er is geen enkel bewijs dat er zich andere personen in het kantoor bevonden. Moord of zelfmoord? Niemand zal het ooit kunnen bewijzen.

De ontdekking van deze zaak was de onmiddellijke aanleiding om in 1992 de regeling voor tabak grondig te hervormen. Interventiemaatregelen en uitvoerrestituties werden afgeschaft, productiequota zijn ingevoerd, de regeling is vereenvoudigd en de controles in de sector zijn verscherpt.

De begroting

De begroting van de Europese Unie wordt vastgesteld door de Raad van Ministers en het Europees Parlement. Het voorontwerp van begroting wordt uitgeschreven door de Europese Commissie. Het Europees Parlement heeft de volle bevoegdheid om de niet-verplichte uitgaven van de EU naar eigen inzicht vast te stellen. Op de verplichte uitaven kan het Europees Parlement echter alleen een advies verstrekken.

Probleem bij dit alles is dat de landbouwuitgaven gerekend worden tot de verplichte uitgaven. Volksgezondheid daarentegen hoort tot de niet-verplichte uitgaven. Eén van de politieke eisen van het EP is dat het onderscheid tussen verplichte en niet-verplichte uitgaven wordt afgeschaft zodat het EP met volle bevoegdheid kan beslissen over o.m. de landbouwbegroting. Dat wordt één van de inzetten na de top van Laken en de wijziging van het Verdrag van Europese Unie.

Tabakssubsidies vallen onder de verplichte uitgaven. Het zijn dus de Commissie en de Raad van Landbouwministers die finaal beslissen. Het EP kan wel wijzigingsvoorstellen indienen.

De begrotingslijnen inzake tabak

Inzake tabak zijn twee begrotingslijnen van belang: B1-171 Premies voor tabak (964,27 miljoen €) én B1-175 Communautair Fonds voor onderzoek en informatie (14,9 miljoen €)

Houding EP

Het EP stelt voor de premies voor tabak in 5 stappen af te bouwen over de periode 2002-2006. 100% premie in 2001, 80% in 2002, 60% in 2003; 40% in 2004, 20% in 2005 en 0% in 2006.

Wat betreft het Communautair Fonds voor onderzoek en informatie stelt het EP vast dat deze begrotingslijn niet ten volle benut werd tengevolge van een gebrek aan passende voorstellen op het gebied van gezondheidsaspecten en de informatie van de consument. Het onderzoek naar minder gevaarlijke variëteiten werd veronachtzaamd. Het EP wil dat een aanzienlijk deel van dit krediet bestemd wordt voor de financiering van studies over reconversiemogelijkheden naar andere gewassen en teelten. Om de zes maanden wil het EP een verslag van de Europese Commissie over de uitvoering van deze begrotingslijn. Nieuwe projecten moeten ingediend worden voor 31 maart 2002.

Voorstellen Commissie

Op 21 november 2001 stelde de Commissie haar maatregelen inzake tabak voor. Ze stelt voor de tabakspremies 2002-2004 te verlengen. De gesubsidieerde hoeveelheden tabak worden wel aangepast en sterk verlaagd (-10%) voor de tabakssoorten die niet goed in de markt liggen. Voor de andere soorten wordt het niveau van de steun behouden. De inhouding op de steun (nu 2%) die bestemd is voor het 'Communautair Fonds voor onderzoek en informatie' wordt verhoogd naar 3% in 2003 en 5% in 2004. Daarmee worden de middelen voor omschakelingsmaatregelen en de campagnes tegen tabaksgebruik verhoogd.

De Commissie stelt dat met deze maatregelen "de aanzet wordt gegeven tot de geleidelijke afschaffing van de subsidies, met gelijktijdige invoering van maatregelen om alternatieve inkomstenbronnen en economische activiteiten voor tabakstelers en hun werknemers te creëren". Eind 2002 komt er een evaluatie van de bestaande regeling voor tabak. Mogelijks wordt de regeling dan aangepast in de loop van 2003.

Deze voorstellen moeten nog door de ministers van Landbouw worden goedgekeurd. De bespreking ervan in het Europees Parlement staat voor een eerste maal geagendeerd voor 8 januari 2002 in de commissie Landbouw en Plattelandsontwikkeling.